Çocuğunuzun Kabul Edilemeyecek Davranışlarını Nasıl Düzeltebilirsiniz?

hepimizaileyiz.com.tr
Yayın : 13.12.2012 - Güncelleme : 17.10.2022

Küçük çocuğunuzun kabul edilemeyecek davranışları karşısında ne yapacağınızı bilemediğiniz zamanlar oluyor mu? "Benim gibi anla, benim gibi duy, benim gibi düşün hedeflerimiz aynı olsun ve kabul et!" demek ne derece doğru?

Zaman zaman çocuğunuzun yaptığı davranışlar, gerçekten de kabul edilemeyecek noktalara ulaşabilir. Evde artık bir karmaşa ortamı hakimdir... Ve bu noktadan sonra, yapılması gerekenler büyük önem taşır. 

Uzman, Eğitimci Yazar Mehmet Murat Döğüşgen, küçük çocukların kabul edilemeyecek davranışlarının nasıl düzeltebilecekleri hakkında bakın anne babalara hangi önemli tavsiyelerde bulundu. 

Çocuğunuzun Davranışını Değiştirmek İçin Ne Yapabilirsiniz? 

1. Bir Çocuk İçin Normal Davranış Nedir? 

Çocuklarda normal davranış, çocuğun yaşına, kişiliğine, fiziksel ve duygusal gelişimine bağlıdır. Çocuğun davranışı, ailenin beklentilerine uymuyorsa veya yıkıcıysa sorun olabilir. 

Normal veya “iyi” davranış, genellikle sosyal, kültürel ve gelişimsel olarak uygun olup olmadığına göre belirlenir. Çocuğunuzdan her yaşta ne bekleyeceğinizi bilmek, davranışının normal olup olmadığına karar vermenize yardımcı olacaktır.

Pek çok çocuğun sözde 'kötü' davranışları, aslında büyümenin normal gelişimsel eylemleridir. 

Unutmayın, hiçbir çocuğun mükemmel davranışı yoktur. Çocuğunuzun doktoru, anaokulu ve okulu, çocuğunuzun yaşı ve gelişimi ile ilgili beklentilerin belirlenmesinde yardımcı olacaktır.

Birçok ebeveyn herkesin farklı olduğunu farklı düşündüğünü farklı algılara ve hedeflere sahip olduğunu anladığını iddia eder. Ancak sıra, çocuğun davranışlarıyla ilgilenmeye geldiğinde ne yazık ki tek bir yol varmış gibi davranırlar: “Benim Yolum.” 

Çocuğun bu kalıba uymayan davranışları genellikle cezalandırılır. Aslında bir şekilde saygısızlık döngüsü oluşur. Bu kalıp yetişkinin beklediği itaat et kalıbıdır. Yani benim gibi anla, benim gibi duy, benim gibi düşün hedeflerimiz aynı olsun ve kabul et. 

Eğer ebeveyn çocuğu ile ilgili gerçekleri doğru şekilde anlayıp bu yolda hareket ederse, pozitif disiplin doğrudan oluşmaya başlayacaktır. Önemli olan anlayış, duygudaşlık ve işbirliğidir, itaat kültürü değil. 

2. Anne Baba Nasıl Davranmalı? 

Acaba Çocuğun Kabul Edilemeyecek Davranışlarına Nasıl Yaklaşmak Daha Doğru Olur? 

• Öncelike sakin ve duruma hakim olmaya çalışın.
• Uzun konuşmayın.
• Hataları düzeltirken, saygıyı, sevgiyi ve anlayışı asla elden bırakmayın.
• Konuşurken mutlaka göz hizasında olun.
• Seçtiğiniz ses tonunuz konuya uygun olsun.
• Sizi neyin rahatsız ettiğini tam olarak söyleyin.
• Çocuğunuzun neden o şekilde ilgi istediğini anlamaya çalışın.
• Anlatırken sözünü kesmeyin.
• Yapılan hatayı ya da olayların neden o boyuta geldiğini çocuğunuzla birlikte değerlendirin.
• Çocuğunuza hatalarını düzeltmesi için olanak tanıyın.
• Ona güvendiğinizi belirtin.

"Çocuğumun iyi davranmasına yardımcı olmak için yapabilirim?"

3. Çocuğunuza Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz?  

• Önemli kuralların kısa bir listesini yapın ve çocuğunuzla birlikte bunları gözden geçirin. Kurallar güvenlik, sağlık ve başkalarına nasıl davranılacağı ile ilgili olmalıdır.
• Ne kadar az kural olursa, o kadar az kural çiğneme davranışıyla uğraşmak zorunda kalabilirsiniz. Güç mücadelelerinden, kazanılamayan durumlardan ve aşırılıklardan kaçının. 
• Aşırı tepki gösterdiğinizi düşündüğünüzde, ödül veya ceza yönteminizle tutarsız olmanız gerekse bile, sorunu çözmek için sağduyunuzu kullanmanız daha iyidir. Çocuğunuzun kafasını karıştırabileceğinden bunu sık sık yapmaktan kaçının.
• Utangaç, sosyal, konuşkan veya aktif olsun, çocuğunuzun temel kişiliğini kabul edin. Temel kişilik biraz değiştirilebilir, ancak çok fazla değil. Çocuğunuzu aşırı uyarılmış, yorulmuş veya sıkılmış gibi huysuzlaştırabilecek durumlardan kaçınmaya çalışın. 
• Çocuğunuzu başkalarının önünde eleştirmeyin. 
• Çocuğunuzun davranışını kötü olarak tanımlayın, ancak çocuğunuzu kötü olarak etiketlemeyin.
• Çocuğunuzu hak ettiğinde sık sık övün. Ona sevgiyle ve sık sık dokunun. Çocuklar ebeveynlerinden ilgi ister ve buna ihtiyaç duyar.
• Özellikle yatma ve yemek zamanlarında küçük rutinler ve ritüeller geliştirin. Geçiş açıklamaları sağlayın (“5 dakika sonra akşam yemeği yiyeceğiz” gibi). 
• Mümkün olduğunda çocuğunuzun seçimlerine izin verin. Örneğin, “Bu gece kırmızı pijamanı mı giyersiniz yoksa mavi pijamanı mı giymek istersin?” diye sorabilirsiniz. "Seni yatağa taşımamı mı istersin, yoksa tek başına mı gitmek istersin?" "Hangi kitabı okumak istersin?" gibi...
• Çocuklar büyüdükçe, ev kurallarının oluşturulmasına katılmaktan zevk alabilirler. Çocuğunuz yaramazlık yaptığında onunla kuralları tartışmayın. Çocuğunuzu başka bir zamanda kural koymaya katılmaya davet edin.

Çocuğunuza Vurarak Onu Terbiye Edemezsiniz; Olsa Olsa Öfkesini Büyütürsünüz... 

4. Her Yolu Denediniz Ama Değişen Bir Şey Yoksa

Düşünülmesi gerekenler: Ebeveynler, istenmeyen davranışları durdurmak için fiziksel cezalandırmayı (tokat atmak gibi şiddet uygulamayı) kullanmayı seçebilirler. Bu yöntemin en büyük dezavantajı, cezanın kötü davranışı bir süreliğine durdurmasına rağmen, çocuğunuza davranışını değiştirmeyi öğretmemesidir. 

Çocuğunuzu disipline etmek aslında ona iyi davranışları seçmesini öğretmektir. Çocuğunuz iyi bir davranışı bilmiyorsa, kötü davranışa geri dönmesi muhtemeldir.

Unutmaynı,  fiziksel ceza zamanla daha az etkili hale gelir ve çocuğun saldırgan davranmasına neden olabilir. 

5. Görmezden Gelme Stratejisini Deneyin

İstenmeyen davranışı durdurmanın en iyi yolu, onu görmezden gelmektir. Bu yol, belirli bir süre boyunca en iyi şekilde etkili sonuçlar verir. Davranışın hemen durmasını istediğinizde, zaman aşımı yöntemini kullanabilirsiniz.

"Zaman aşımı yöntemini nasıl kullanırım?"

Hangi davranışların bir mola gerektirdiğine önceden karar verin (genellikle bunlar öfke nöbetleri veya agresif veya tehlikeli davranışlardır). 

Sandalye, köşe veya oyun parkı gibi dikkat dağıtıcı olmayan ve korkutucu olmayan bir mola yeri seçin. Evden uzakta olduğunuzda, mola yeri olarak bir araba veya yakındaki bir oturma alanını kullanmayı düşünün.

Kabul edilemez bir davranış ortaya çıktığında, çocuğunuza davranışının kabul edilemez olduğunu söyleyin ve davranış durmazsa, onu zaman aşımına uğratacağınıza dair bir uyarı verin.

• Sakin olun ve kızgın görünmeyin. Çocuğunuz yaramazlık yapmaya devam ederse, onu sakince mola alanına götürün.
• Çocuğunuzun ne kadar zaman aşımına uğradığını takip edin. Çocuğunuzun zaman aşımının ne zaman bittiğini bilmesi için bir zamanlayıcı ayarlayın. 
• Mola kısa olmalıdır (genelde her yaş için 1 dakika) ve davranıştan hemen sonra veya çocuk sakinleştikten sonra başlamalıdır.
• Çocuğu görebilecek veya duyabilecek mesafede durmalısınız, ancak onunla konuşmayın. 
• Çocuk zaman aşımı alanından ayrılırsa, onu yavaşça alana geri getirin ve zamanlayıcıyı sıfırlamayı düşünün.
• Mola bittiğinde, çocuğun mola yerinden ayrılmasına izin verin. Kötü davranışı tartışmayın, daha sonra iyi davranışı ödüllendirmenin ve güçlendirmenin yollarını arayın.

İyi Davranışlar Sergilemesini Nasıl Sağlayabilirsiniz? 

6. İyi Davranışları Nasıl Teşvik Edebilirsiniz? 

İyi davranışı teşvik etmenin bir yolu, bir ödül sistemi kullanmaktır. Çocuklar sonunda kötü davranışların kabul edilemez olduğunu ve iyi davranışların ödüllendirildiğini öğrenirler. Bu en iyi 2 yaşından büyük çocuklarda işe yarar. Çalışmak 2 aya kadar sürebilir. Sabırlı olmak ve davranış günlüğü tutmak ebeveynlere yardımcı olabilir.

Değiştirmek istediğiniz 1-2 davranışı seçin (örneğin, yatmadan önce alışkanlıklar, diş fırçalama veya oyuncak temizleme). Çocuğunuzun seveceği bir ödül seçin. İyi ödüllere örnekler, fazladan bir uyku hikayesi, yatma saatini yarım saat geciktirme, tercih edilen bir atıştırmalık veya daha büyük çocuklar için çıkartmalar, özel bir oyuncağa veya ayrıcalığa yönelik puan kazanmadır.

İstenen davranışı ve ödülü çocuğa açıklayın. Örneğin, çocuğa “Bu dizi bitmeden pijamalarını giyip dişlerini fırçalarsan yarım saat sonra ayakta kalabilirsin” deyin. Davranışı yalnızca bir kez isteyin. Çocuk istediğinizi yaparsa, ödülü verin. Gerekirse çocuğa yardım edebilirsiniz, ancak fazla müdahale etmeyin. 

Ebeveynlerden gelen herhangi bir ilgi, hatta olumsuz ilgi bile çocuklar için çok ödüllendirici olduğundan, ilk başta bir ödül yerine ebeveynlerinin dikkatini çekmeyi tercih edebilirler. Çocuğunuza yeni davranışlar öğretirken “5 dakika içinde oyun süresi bitecek” gibi geçiş ifadeleri yardımcı olur.

Bu sistem, çocuğunuzla güç mücadelelerinden kaçınmanıza yardımcı olur. Ancak, istediğiniz gibi davranmamayı seçerse çocuğunuzu cezalandırmayın. Sadece ödülü alamaz.

Çocuğumu ödüllendirmenin iyi yolları nelerdir?

Zamanlayıcı Ayarlayın  (oyalanan bir çocuk için iyi bir yöntem)

Çocuktan bir görev yapmasını isteyin. Bir zamanlayıcı ayarlayın. Görev, zamanlayıcı çalmadan önce yapılırsa, çocuğunuz bir ödül alır. Çocuğa ne kadar süre verileceğine karar vermek için, çocuğunuzun bu görevi yapması için “en iyi zamanını” belirleyin ve 5 dakika ekleyin.

İyi Davranış Oyunu (yeni bir davranış öğretmek için iyi)

İyi davranışların kısa bir listesini bir çizelgeye yazın ve iyi davranışı her gördüğünüzde çizelgeyi bir yıldızla işaretleyin. Çocuğunuz az sayıda yıldız kazandıktan sonra (çocuğun yaşına bağlı olarak), ona bir ödül verin.

İyi İşaretler/Kötü İşaretler (zor, oldukça aktif çocuklar için en iyi yöntem)

Kısa bir süre içinde (yaklaşık bir saat) iyi bir davranış sergilediğini her gördüğünüzde bir çizelgeye veya çocuğunuzun eline bir işaret koyun. Örneğin, çocuğunuzun sessizce oynadığını, kavga etmeden bir problem çözdüğünü, oyuncak topladığını veya kitap okuduğunu görürseniz, çizelgeyi işaretleyin. Belirli bir puandan sonra çocuğunuza bir ödül verin. 

Ayrıca, her kötü davranış gerçekleştiğinde olumsuz işaretler yapabilirsiniz. Bunu yaparsanız, çocuğunuza yalnızca olumsuz notlardan daha fazla olumlu not varsa ödül verin.

Sessiz Zaman (genellikle akşam yemeği hazırlarken kullanışlıdır)

Çocuğunuzdan tek başına veya bir kardeşiyle kısa bir süre (belki 30 dakika) sessizce oynamasını isteyin. Çocuğunuzu sık sık kontrol edin (çocuğun yaşına bağlı olarak her 2 ila 5 dakikada bir) ve sessiz kaldığı veya iyi oynadığı her birkaç dakika için bir ödül veya jeton verin. 

Süreleri kademeli olarak artırın (çocuğunuzun davranışını her 2 ila 5 dakikada bir kontrol etmekten 30 dakikada bir kontrol etmeye geçin) ancak çocuğunuzun sessiz kaldığı veya iyi oynadığı her dönem için ödüller vermeye devam edin.

Tüm Bunlardan Sonuç Alamazsanız Doktorunuzdan Yardım Alabilirsiniz

7. Doktorunuza Sormanız Gereken Sorular

• Çocuğumda davranış bozukluğu mu var?
• Çocuğumda dikkat eksikliği bozukluğu (ADD) var mı?
• Çocuğumda otizm spektrum bozukluğu var mı?
• Çocuğum kötü davranışlarından büyüyebilir mi?
• Çocuğumun birine fiziksel olarak zarar verebileceğinden korkarsam ne yapmalıyım?
• Çocuğumun kendine zarar vermesinden korkarsam ne yapmalıyım?
• İlaç, çocuğumun davranışlarını kontrol etmeye yardımcı olur mu?