Akran Zorbalığı Çocukta Duygusal Travmaya Sebep Oluyor
Ayşegül BAŞARAN Yayın : 27.09.2022 - Güncelleme : 11.11.2024
Anne Babalar Dikkat! Akran Zorbalığı Çocukta Duygusal Travmaya Sebep Oluyor
Uzmanlar bu konuda ailelere, “Arkadaşlarınla iyi geçin.” telkinlerinizin çocuğunuzun akran zorbalığına karşı sessiz kalmasına neden olacağını söylüyor.
Çocuğunuz arkadaşları tarafından sık sık dışlanıyor mu öyleyse aklınıza akran zorbalığını getirebilirsiniz... Akran zorbalığı, çocukların oyun oynarken ya da bir aradayken karşılaştıkları en ciddi sorunlardan bir tanesi.
“Akran zorbalığı nedeniyle çocukluk döneminde zorluklar yaşayan çocuklar, sonraki dönemlerde bu etkiyi fazlasıyla hissediyor." diyen uzmanlar, çocuklar arasındaki akran zorbalığının uzun vadede sosyal ve duygusal etkilere sebep olduğuna dikkat çekti. Özellikle okul hayatında sıkça karşılaşılan akran zorbalığı çocuğun yaşamında uzun vadede sosyal, duygusal ve akademik başarı üzerinde etkileri söz konusu.
Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, son günlerde gençler arasında yaşanan, toplumun her kesiminde tepkiyle karşılanan akran zorbalığının daha çok okul ortamında yaşandığına dikkat çekti. Fiziki, sözlü, sosyal ya da online kanallarla gerçekleşen rahatsız edici saldırılar olarak bilinen akran zorbalığını Eğitim Danışmanı ve Öğrenci Koçu Murat Karcıoğlu da farklı açıklardan değerlendirdi.
"Çocuğum Arkadaşları Tarafından Dışlanıyor"
1. Akran Zorbalığı Farklı Boyutlarla Kendini Gösteriyor
- Akran zorbalığı daha çok okulda yaşanıyor
Akran zorbalığı, okul içinde veya dış ortamda kişinin kendi yaştaşı veya benzer yaşta bulunan bireyler tarafından fiziksel, sözel, psikolojik veya ekonomik istismara uğratılması durumudur. Ancak günümüzde akran zorbalığı okul dışından ya da okul yolundan ziyade daha çok okul içinde meydana gelen bir davranıştır.
Okulun büyüklüğü, bulunduğu bölge, öğrencilerin sosyoekonomik düzeyleri genellikle bu durumların sıklığında herhangi bir farklılık yaratmamakta ise de sıklıkla zorbalığa maruz kalma riski okulun ilk yıllarında görülürken, zorbalar da daha ziyade son sınıflar da bulunmaktadır. Çoğunlukla daha küçük yaşta ve bedence zayıf çocuklar zorba tarafından mağdur olarak seçilirken, doğrudan fiziksel zorbalığa maruz kalma daha çok erkek öğrenciler de görülmektedir.
Çocuklar arasında şakalaşmak olarak adlandırılan ama sonu zorbalığa varan olumsuz davranışlar son yıllarda oldukça yaygınlaştı. Bu nedenle de çocukların birbirleri ile iletişiminin nasıl olduğunu titiz bir şekilde değerlendirmek ve farklı boyutlardaki akran zorbalığını ele almak gerekiyor.
Akran zorbalığı kapsamında değerlendirilen davranışlar, itme, tekme atma ve dürtme şeklinde fiziksel ya da tehdit etme, alay etme, sataşma ve lakap takma gibi sözel olarak ortaya çıkabileceği gibi toplumsal dışlama ve kasıtlı olarak grubun dışına itme şeklinde de yaşanabilmektedir.
Fiziki, sözlü ya da sosyal zorbalık olarak öne çıkan davranışlar çocuğun psikolojisini olumsuz etkilerken akranlardan soyutlanmaya varan bir sonucu da beraberinde getiriyor. Bu nedenle de çocukluk çağlarındaki zorbalığın etkilerini titiz bir şekilde ele almak gerekiyor.
Sevgili ebeveynler, çocuklarınız okulunda veya sınıfında akranları ile geçinmek zorunda değil. Onlara saygı duymak zorunda. Duyduğu saygı doğrultusunda da saygı görmek durumundadır. Çocuklarınız, kendisi ile kötü geçinen bir arkadaşı ile karşılaştığında onunla iyi geçinmek zorunda hissedip bu zorbalığa sessiz kalmasına neden olmayınız.
Çocuğunuz Arkadaşları Tarafından Dışlanıyor mu?
2. Akran Zorbalığının Sosyal ve Duygusal Etkileri Nelerdir?
Düzenli olarak zorbaların hedefi olan çocuklar genellikle hem duygusal hem de sosyal olarak acı çekerler. Sadece arkadaş edinmekte zorlanmakla kalmazlar, aynı zamanda sağlıklı arkadaşlıklar sürdürmek için de mücadele ederler.
Bu mücadelenin bir kısmı doğrudan düşük benlik saygısı ile ilgilidir. Benlik saygısı eksikliği, diğer çocukların onlar hakkında söylediği kötü ve incitici şeylerin doğrudan bir sonucudur. Çocuklara sürekli olarak "şişman" veya "kaybedenler" denildiğinde, bunların doğru olduğuna inanmaya başlarlar.
Zorbalık kurbanları ayrıca çok çeşitli duygular yaşama eğilimindedir. Kızgın, acı, savunmasız, çaresiz, sinirli, yalnız ve akranlarından izole hissedebilirler. Sonuç olarak, dersleri atlayabilir ve ağrılarını dindirmek için uyuşturucu ve alkole başvurabilirler. Ve eğer zorbalık devam ediyorsa, depresyon geliştirebilir ve hatta intiharı düşünebilirler.
Çocuklara “hayır” demeyi öğretmemiz gerekir. İstemediği davranış veya isteklerle karşılaştığında bir çocuk bunu reddetmeyi bilmeli. Bunu yaparken de karşısındakine kendini anlayışla karşılamasını bekleyecek bir dil ile yapması gerekir.
Herhangi bir müdahale yapılmazsa, sonunda çocuklar "öğrenilmiş çaresizlik" olarak bilinen şeyi geliştirebilirler. Öğrenilmiş çaresizlik, zorbalığın hedeflerinin durumu değiştirmek için hiçbir şey yapamayacaklarına inanmaları anlamına gelir. Sonuç olarak, denemeyi bırakırlar. Ardından, depresyona dönüş döngüsü daha şiddetli hale gelir. Bu, umutsuzluk duygusuna ve çıkış yolu olmadığı inancına yol açar.
Zorbalığa uğrayan çocuklar büyüdükçe, benlik saygısı ile mücadele etmeye devam edebilir, ilişkiler geliştirmekte ve sürdürmekte zorluk çekebilir ve sosyal etkileşimlerden kaçınabilirler. Ayrıca, kişisel ilişkilerini ve iş ilişkilerini etkileyebilecek insanlara güvenmekte zorlanabilirler.
Zorbalığın hatırladıkları kadar kötü olmadığına kendilerini ikna etmek gibi zorbalıkla ilgili yalanlara inanmaya bile başlayabilirler. Kendilerini suçlamaya da başlayabilirler.
3. Akran Zorbalığı Fiziksel Olarak Çocuğu Nasıl Etkiler?
Fiziksel zorbalık sırasında meydana gelen çarpma ve morlukların yanı sıra, ruhsal kayıpları da vardır. Örneğin, zorbalığa uğrayan çocuklar genellikle kaygı yaşarlar. Vücutları üzerindeki bu stres, daha sık hasta olmalarına neden olabilir. Günümüzde kalıcı kaygının sebep olduğu birçok sağlık sorunlarını yaşayabilir.
Zorbalığa uğrayan çocuklar ayrıca karın ağrısı ve baş ağrısından şikayet edebilirler. Ve yaşadıkları zorbalık, egzama gibi önceden var olan diğer koşulları ağırlaştırabilir. Stresle şiddetlenen cilt rahatsızlıkları, mide sorunları ve kalp rahatsızlıklarının tümü, bir çocuk zorbalığa uğradığında daha da kötüleşir.
4. Akran Zorbalığı Akademik Başarıyı Etkiliyor
Zorbalığa uğrayan çocuklar genellikle akademik olarak da bu durumdan etkiliyor. Zorbalığa uğrayan çocuklar derse odaklanmada, düzenli ödev yapmada sorunlar yaşayabiliyor. Aslında notların düşmesi, bir çocuğun zorbalığa uğradığının ilk işaretlerinden biri olabilir. Çocuklar akranlarının yaşattığı zorbalıkla o kadar meşgul olabilirler ki, bu buhranla ödevlerini unutabilirler veya sınıfta dikkatlerini toplamakta zorlanabilirler.
Ayrıca, zorbalığa uğrayan çocuklar, zorbalığa uğramamak için okula gitmeyebilirler. Bu uygulama aynı zamanda notların düşmesine de neden olabilir. Ve notlar düşmeye başladığında bu, zorbalığa uğrayan çocuğun halihazırda yaşadığı stres düzeylerini daha da artırır.
Çocuğunuzu Akran Zorbalığına Karşı Nasıl Koruyabilirsiniz?
5. Çocuk Zorbalığının Aile Üzerindeki Etkisi
Sıcak ve destekleyici ailelere sahip olan çocukların, daha az akran zorbalığına uğradığı, uyguladığı ve bu ailelerde bulunan çocukların zorbalık mağduriyeti sonrası doğabilecek sorunlarla daha iyi baş edebildikleri bildirilmiştir.
Daha destekleyici aile ortamında bulunan ve akran zorbalığına uğrayan çocukların, daha az destekleyici aile ortamında bulunanlara göre daha az duygusal ve davranışsal sorunlar gösterdikleri belirtilmiştir. Bu bakımdan akran zorbalığına uğratan ve uğrayan çocukların ailelerine de mutlaka destek verilmelidir.”
Bir çocuk zorbalığa uğradığında, ebeveynleri ve kardeşleri de bu durumdan dolaylı yönden etkilenir. Ebeveynler genellikle durumu düzeltmek için kendilerini güçsüz hissetmek de dahil olmak üzere çok çeşitli sonuçlarla karşılaşırlar. Ayrıca kendilerini yalnız ve izole hissedebilirler. Hatta çoğu zaman kendi sağlıkları ve esenlikleri pahasına duruma takıntılı hale gelebilirler.
Ayrıca, çocukları zorbalığa uğradığında ebeveynlerin kendilerini başarısızlık duygusu içinde hissetmeleri de sıkça yaşanan bir durum.
Çocuğu zorbalıktan koruyamadıklarını hissetmekle kalmaz, aynı zamanda ebeveynlik yeteneklerini de sorgulayabilirler. Aileler kimi zaman, zorbalık belirtilerini bir şekilde gözden kaçırdıklarından ve çocuklarını zorbalıktan korumak için yeterince çaba göstermedikleri konusunda endişe duyabilirler.
Gerçek şu ki, kimse zorbaların kimi hedef alacağını tahmin edemez. Ebeveynler her şeyi doğru yapabilir ve yine de çocuklarının zorbalığa maruz kaldığını öğrenebilir.
Sonuç olarak, aileler akran zorbalığında kendilerini bu durumdan sorumlu hissetmemelidirler. Bunun yerine aileler suçu ait olduğu yere koymalı ve çocuklarının zorbalıktan kurtulmasına yardım etmeye odaklanmalıdırlar.
Akran Zorbalığının Etkileri Yıkıcı Olabilir
6. Yeni Bir Akran Zorbalığı Türü Olarak Siber Zorbalık
Çocuklar arasındaki sosyal ilişkilerin online araçlar üzerinden devam etmesi teknolojinin doğal bir sonucu ama teknolojinin “olumsuz” bir sonucu olan akran zorbalığı da maalesef çocukları bekliyor. Sosyal medya platformları aracılığıyla gerçekleşen zorbalık türü diğer zorbalık türleri ile kıyaslandığında çocukları daha ciddi sorunlar bekliyor.
Sosyal medyada akranlarına karşı kendini kötü hisseden çocuk için bu durumun sonraki yaşama etki etmemesi adına ebeveynler tarafından gerekli önlemleri almak gerekiyor.
Özellikle de zorbalığa zorbalıkla cevap verilmemesi konusunda titiz bir yaklaşımın benimsenmesi önemli oluyor. Bugün çocukların birçoğu sosyal medyada profil açarken kendi isimleri dışında farklı dillerde veya kendi dillerinde rumuzlar ile profil oluşturuyor.
Ergenlik döneminde çocuklar profil fotoğrafı olarak kendi fotoğraflarını kullanmayı pek de tercih etmiyor. Çünkü kendi olarak var olamayacağından korkuyor.
7. Akran Zorbalığı Yeni Bir Zorbalık Doğurmasın!
Akran zorbalığının çocuklar üzerindeki etkisi yıkıcı olduğundan çocukluk döneminde görülen sorunlar gençlik çağlarını da derinden etkiliyor. Ancak olumsuz bir alternatif olarak akran zorbalığının yeni bir zorbalık doğurması da söz konusu olabiliyor. Kendisine yapılanın aynısını karşıdaki çocuğa yapmayı isteyen çocuk içinden çıkılamaz bir duruma yol açabiliyor.
Tam da bu noktada ebeveyn etkisi ve ılımlı yaklaşım devreye giriyor. Çünkü ebeveynlerin gençlik çağını olumsuz etkileyecek zorbalık kadar yeni bir zorbalığa neden olacak davranışlara da müsaade etmemeleri gerekiyor. Bu, sorunu kökünden çözmenin en iyi yolu olarak görülebilir.
8. Çocuklar Nasıl İyileşebilir?
Bir çocuk akran zorbalığına uğradığında, iyileşmeye giden yol, ilk başta düşündüğünüzden daha zor olabilir. Aslında, zorbalığın etkileri, zorbalık sona erdikten sonra da psikolojik yönden etkileri uzun süre devam edebilir. Ayrıca, zorbalık hemen ele alınmazsa, çocuğunuz için daha sonraki yaşamda farklı sorunlara da neden olabilir.
Çocuğunuzun zorbalıktan kurtulması için atmanız gereken birkaç önemli adım var. Bunlar, yalnızca çocuklarınızın durum hakkındaki düşüncelerini değiştirmeyi değil, aynı zamanda zorbalığa maruz kaldıktan sonra kendilerini nasıl gördüklerini de içerir.
Çocuğunuzun, yaşadığı zorbalığın onları tanımlamasına izin vermediğinden emin olmak istersiniz. Bunun yerine, çocuğunuzun öğrendiklerine ve gelecekteki hedeflerine odaklanmasını sağlayın. Bunun için, çocuğunuzun başına gelenleri kabul etmesi ancak buna çok fazla odaklanmaması gerekir. Bunun yerine, çocuk kendine değer katarak geliştirmeye odaklanmaya yönlendirilmelidir.
Çocuğunuzun yaşadığı bu durum için bir çözüm bulmasına yardımcı olmanız da önemlidir.
Çocuklukta zorbalık derin yaralar bırakır. Zorbalık meydana geldiğinde anne baba olarak bu durumu geç fark ettiyseniz iyileşme dönemi çok daha uzun zaman alabilir. Kulağa ne kadar mantıksız gelse de, zorbayı affetmek, çocuğunuzu bu deneyimin acısından kurtarmada önemli bir yol kat etmenizi sağlar.
Çocuğunuza intikam almak isteğinin kendini daha iyi hissettirmeyeceğini sık sık hatırlatmanızda yarar var. Anne baba olarak, çocuğunuza başına gelen olumsuzlukları geride bırakmasını ve yaşamında kontrol edebileceği şeylere odaklanmasını, yaşadıklarını unutmasını sağlayabilir; enerjisini çok daha güzel konulara yönlendirebilirsiniz.
