Diyabeti Önlemek İçin Neler Yapmalı?

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 31.10.2011 - Güncelleme : 13.11.2024

Yaşam tarzınızı değiştirmek diyabet önlemeye yönelik önemli bir adımdır. Yaşam tarzı değişiklikleri, hastalığın en yaygın biçimi olan tip 2 diyabetin başlamasını önlemeye yardımcı olur. Aşırı kilo veya obezite, yüksek kolesterol veya ailede diyabet geçmişi nedeniyle şu anda tip 2 diyabet riskiniz yüksekse, diyabeti önleme özellikle sizin için önemlidir.

Organ Nakli Merkezi Başkanı Prof. Dr. Münci Kalayoğlu, “3-10 Kasım Organ Nakli Haftası” öncesinde, karaciğer ve böbrek nakli bekleyen hastaların sayısının 60 bini geçtiğini belirterek, organ yetmezliklerini tetikleyen etkenler ve organ nakli ile ilgili bilinmesi gerekenler hakkında bilgi verirken,  Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ferit Kerim Küçükler ise 14 Kasım Dünya Diyabet Günü dolayısıyla diyabeti önlemeye yönelik önemli açıklamalarda bulundu.

 Diyabetli Bireylerde Kalp Hastalığı ve İnme Riski Yüksek 

1. Diyabetin Sebebi Nedir?

Diyabet, vücudun kan şekerini düzenleyememesi nedeniyle ortaya çıkan ve dünya genelinde hızla artan ciddi bir hastalık. Pankreasın yeterli miktarda insülin üretememesi veya ürettiği insülinin etkili bir şekilde kullanılamaması sonucu oluşan diyabet, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabiliyor.

Ülkemizde TURDEP-II (Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastalıklar Prevalans Çalışması-II verilerine göre diyabet sıklığı yüzde 13,7 oranında olup, yaklaşık 12 milyon insan diyabetle yaşıyor.

Diyabet Çocuklar Arasında da Yaygınlaştı 

Diyabetin hızla artan bir halk sağlığı sorunu olduğunu vurgulayan Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ferit Kerim Küçükler “Bazı ailelerde genetik nedenlerle diyabete daha sık rastlanır ve bu faktörler değiştirilemez ancak çevresel faktörler üzerinde kontrol sağlanabilir.

Diyabetin en yaygın risk faktörleri obezite, hipertansiyon, genetik yatkınlık, sigara, hareketsiz yaşam, polikistik over sendromu ve uykusuzluktur. Obezite ve hareketsiz yaşam tarzı, diyabetin artışında başlıca nedenlerdir. Diyabetli yetişkinlerin yaklaşık yüzde 80’i fazla kilolu veya obezdir ve ayrıca ailesinde diyabet geçmişi olan bireylerin hastalığa yakalanma riski 2-3 kat daha fazladır.

Günümüzde çocuklarda ekran başında fazla zaman geçirme ve fast food tüketimiyle diyabet riski erken yaşlara kadar inmiştir. Modern yaşamın bir diğer unsuru olan endokrin bozucu kimyasallar da diyabet gelişme riskini artıran çevresel faktörler arasında yer almaktadır” dedi.

Obezite Diyabeti, Diyabet Böbrek Yetmezliğini Artırdı

Diyabet (şeker hastalığı) bugün böbrek yetmezliğinin en sık görülen sebebidir ve her üç kronik böbrek yetmezliği hastasından birinin sorumlusudur. Dolayısıyla böbrek nakli olan hastalar arasında da en sık rastlanan neden diyabettir. Bazı hekim ve hastalarda diyabet hastalarına böbrek nakli yapılamayacağıyla ilgili yanlış bir inanış vardır. 

Yapılan çalışmalar göstermiştir ki; diyabet hastaları, diğer böbrek hastalarından da acil olarak böbrek nakli olmalıdırlar. Bu hasta grubu; diyabet gibi birçok organda hasara yol açan bir olgunun yanında bir de böbrek yetmezliği yaşadıklarında ve diyaliz aldıklarında beklenen yaşam süreleri ve kaliteleri çok düşmektedir. Oysa böbrek nakli olduklarında, böbrekleriyle birlikte şeker hastalığı da yakından takip edilir. Böylelikle 3-4 kat daha uzun ve çok daha kaliteli yaşarlar.

Diyabet hastalığının sadece kan şekeri yüksekliği anlamına gelmediğini vurgulayan Prof. Dr. Ferit Kerim Küçükler “Diyabet, kan damarlarına ve sinirlere zarar vererek vücuttaki birçok organ sistemini olumsuz etkiler. Diyabetli bireylerde kalp hastalığı ve inme riski oldukça yüksektir.“ diye konuştu.

Bununla birlikte böbrek hastalıkları, ‘diyabetik retinopati’ olarak adlandırılan ve görme kaybına yol açabilen göz hastalığı, sinir hasarları gibi ciddi sağlık sorunlarının da diyabetin yaygın komplikasyonları arasında yer aldığına açıklayan Prof. Dr. Ferit Kerim Küçükler, diyabetin kontrol altına alınmamasıyla ortaya çıkabilen ve  'diyabetik ayak' olarak bilinen durumun ise ayaklarda yara, enfeksiyon ve daha ileri vakalarda uzuv kaybına kadar gidebilecek ciddi bir tabloya neden olabileceğine dikkat çekti.

Hepatit B Çok Önemli Bir Sağlık Problemi

Hepatit günümüzde ciddi sonuçlara neden olan, çok önemli bir sağlık problemidir. Ancak ülkemizde özellikle Hepatit B virüsü nedeniyle karaciğer yetmezliği yaşayan insanlarımızın sayısı oldukça fazladır. Üstelik birçok kişi Hepatit B virüsü taşıdığından dahi haberdar değil. Bu tip virüsler kan ve vücut sıvılarıyla bulaşabildiğinden, toplum için büyük bir tehdit oluşturmaktadır. 

Diğer taraftan Hepatit B virüsü tespit edilen birçok hasta, karaciğer yetmezliği yaşamadan tedavi edilebilir. Buradaki önemli nokta, hangi hastanın ilaçla tedavi edileceği hangisinin organ nakline yönlendirileceğidir. Nedeni ne olursa olsun ‘siroz’ lafını duyan her hasta mutlaka bir organ nakli merkezi tarafından da değerlendirilmelidir. Aksi takdirde organ nakli için de geç kalınabilir.

Kronik organ yetmezliği hastalarının tek tedavi seçeneği organ naklidir. İnsanlarımız organ nakliyle yeniden hayata dönebilir ve aktif olarak okumaya, çalışmaya, sosyal yaşantılarına hepimiz gibi devam edebilir. Diğer taraftan hastaların ilaç, bakım, diyaliz gibi temel maliyetlerin yanı sıra; bu yatarak tedavi gerektiren sorunları da düşünüldüğünde sosyal güvenlik sistemine çok ağır yükler getirmektedir. Oysa başarılı bir organ naklinden sonra bu kişilerin yıllık maliyetleri organ bekleyenlere göre çok daha düşük olmaktadır. Ayrıca organ naklinden sonra insanlar normal işgücüne kavuştuklarından üretime katkılarıyla da ülke ekonomisine kazanç getirmektedir.

Listeler Uzadıkça Uzuyor

Kadavradan organ alınarak gerçekleştirilen organ nakilleri, hastalar, hekimler ve devlet için en iyi yöntem olarak nitelenmektedir. Gönül ister ki; tüm nakillerimizi bu şekilde yapalım. Ancak bu maalesef günümüz şartlarında mümkün olmamaktadır. 

• Hasta Sayısı, Organ Bağışıyla Mukayese Edilemeyecek Bir Hızla Artıyor 

Ağırlıklı olarak kadavradan alınan organlarla organ nakli yapabilen ülkeler dünyada da çok fazla değil. Ülkemiz ise bu konuda oldukça alt sıralarda. Hasta sayıları, organ bağışıyla mukayese dahi edilemeyecek bir hızla artmaktadır. Bu artış da organ bekleme listelerine yansımaktadır. Akrabaları arasından vericisi olup da nakil imkanı bulanların haricindeki diğer hastalar umutla kendilerine uygun bir organ beklemektedirler.

Hastalarımızı Organ Yetmezliğinden Kaybetmemek İçin Eğitim Şart

Organ bağışı konusuyla ilgili herkesin bilgilendirilmesi gerekmektedir. İlk olarak şu soruyu sormamız gerekir. Organ bağışı niye hayat kurtarır? Bağış olduğu sürece yapılan organ nakilleri sayesinde hasta olan insanlar iyileşip, normal hayatlarına dönebilirler. Bu toplumsal bir problemdir ve herkesin elini taşın altına koyması gerekir. Çok iyi merkezler kurulması ve çok sayıda organ nakli yapılması, kronik organ yetmezliği sorunu yaşayan hastalarımızın kurtarıcısı olacaktır.

Diyabetin Önlenmesinde Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenmek Önemli 

Egzersizle Diyabetten Uzak Kalın

Diyabetin önlenmesinin ve yavaşlatılmasının mümkün olduğuna açıklayan Prof. Dr. Ferit Kerim Küçükler; “Burada ilaçlardan ziyade yaşam tarzında yapılacak kalıcı değişiklikler esastır. Akdeniz tipi beslenme, sağlıklı bir yaşam için en uygun beslenme modelidir.

Birçok çalışma, yüksek yoğunluklu egzersiz rutinlerinin insülin seviyelerinde iyileşme olduğunu göstermektedir. Egzersiz ayrıca hastalığı olmayan kişilerin diyabet hastası olmasını da önler. Egzersiz, kasları beslemek için fazla glikoz kullanarak kan şekerini düşük tutar ve insülin performansını iyileştirir.

Düzenli fiziksel aktivite, kan şekerinin dengelenmesine ve diyabet riskinin azaltılmasına katkı sağlar. Her gün 30 dakika yapılacak orta tempolu yürüyüşler bile bu konuda büyük fayda sağlar. Ayrıca, diyabet tedavisinin her bireyin ihtiyaçlarına özel olarak planlanması gerekmektedir” ifadelerini kullandı.

Karbonhidratları Azaltın 

Kötü beslenme diyabetin başlıca nedenidir. Günümüzün tipik beslenmesi yüksek oranda karbonhidrat ve protein içeriyor. Kötü beslenme hareketsiz yaşamla birleştiğinde, aşırı karbonhidratlar yağa dönüştürülür ve depolanır. Obez erkek ve kadınların tip 2 diyabet geliştirme olasılığı daha yüksektir. Sebzelere, tam tahıllara, sağlıklı yağlara ve kuruyemişlere odaklanan sağlıklı beslenme alışkanlıklarına yönelebilirsiniz.