Çiçek Aşısı Maymun Çiçeği Virüsünden Koruyor mu?

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 22.05.2022 - Güncelleme : 15.08.2024

6 milyondan fazla insan Covid pandemisinden hayatını kaybetmişken şimdi de monkeypox yani maymun çiçeği virüsü mü çıktı? Peki ama maymun çiçeği ile ilgili ne biliyoruz?

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Servet Öztürk ve Prof. Dr. Güner Sönmez’den maymun çiçeği virüsü hakkında bilgi aldık. 

Maymun Çiçeği Virüsü ile İlgili Merak Edilenler 

1. Maymun çiçeği hastalığı nedir?

Maymun çiçeği, çiçek virüsüne yakın bir virüsün neden olduğu hayvanlardan kaynaklanan bir enfeksiyondur. Enfeksiyon, kemirgenler veya insan olmayan primatlar gibi enfekte hayvanların çizikleri veya ısırıkları veya çalı eti yeme yoluyla insanlara bulaşır.

İnsandan insana bulaşma, cilt lezyonları, vücut sıvıları veya büyük solunum damlacıkları ile doğrudan temas yoluyla gerçekleşir. Bulaşma, yakın ev içi temaslar veya kişisel koruyucu ekipman takmayan sağlık çalışanlarıyla sınırlıdır.

İlk belirtiler ateş, baş ağrısı ve şişmiş lenf düğümleridir. Bunu döküntü izler. Döküntü başlangıçta düz yamalar halinde oluşur. Daha sonra kabarık nodüllere ve sonra veziküllere ilerler, her fazda bir ila iki gün vardır. İrin dolu kabarcıkların son aşaması beş ila yedi gün sürebilir. Döküntü kabuklanarak iyileşir.

Maymun çiçeği hastalığına yakalanan kişiler, ateşin başlangıcından tüm lezyonlar kabuklanana kadar hastalığı başkalarına bulaştırabilirler.

• Maymun Çiçeği Virüsü Nerede Görüldü? 

Maymun çiçeği ortopoks virüsü tarafından meydana gelen Batı/Orta Afrika’da endemik bir virüs hastalığıdır. Son yıllarda hayvanların seyahat ve ithalatıyla bağlantılı vakalar bildirilmiştir. Şu anda rapor edilen vakalar, yaklaşık %1'lik daha düşük bir ölüm oranı ile ilişkili olan Batı Afrika maymun çiçeği türüne aittir. 

İngiltere, İspanya ve Portekiz’de maymun çiçeği vakaları bildirmektedir. İsveç, İtalya, Belçika, ABD ve Kanada'dan izole edilmiş teyit edilmiş vakalar bildirilmektedir. Bu vakaların çoğu, Batı/Orta Afrika'daki endemik bölgelere seyahat etmekle bağlantılı değildir ve bu bölgelerdeki topluluklar arasında yerel bulaşma olma olasılığı giderek artmaktadır.

2. Maymun Çiçeği Virüsü Nasıl Bulaşır? 

Dünyada aşılama sayesinde artık görülmeyen çiçek hastalığına benzer bir klinik tablo oluşturur. Çiçek hastalığına kıyasla daha düşük bir ölüm oranlarına sahiptir. Yakın temasla kişiler arasında bulaşma zincirleri olduğu görülmektedir. 

• Maymun Çiçeği Virüsü Nasıl Bulaşır?  

Enfeksiyon, maymun çiçeği cilt lezyonları veya kabukları ile doğrudan temas, kontamine giysiler veya çarşaflar ile temas veya damlacık iletimi yoluyla yayılabilir. Cinsel yolla bulaşmanın da katkıda bulunup bulunmayacağı belirsizdir.   

 Maymun Çiçeği Virüsü Belirtileri 

 3. Maymun Çiçeği Virüsünün Belirtileri Nelerdir?  

Maymun çiçeği semptomları, maruziyetten 5-21 gün sonra (ortalama 6-16 gün) ateş, halsizlik, lenf bezlerinde şişlik ve ağrı ve baş ağrısı ile başlar. İlk belirtilerden 1-5 gün sonra, genellikle yüzde veya genital bölgede başlayan ve daha sonra vücudun diğer bölgelerine, özellikle kol ve bacaklara yayılan bir döküntü gelişir.

4. Maymun çiçeği hastalığına yakalanmaktan endişelenmeniz gerekir mi?

Hayır. Halk ve sağlık hizmeti sağlayıcıları için genel risk şu anda düşüktür. Virüsün insandan insana yayılması, enfekte bir kişinin cildiyle veya o kişinin salgılarıyla doğrudan temas yoluyla gerçekleşir.

Halk birkaç nedenden ötürü yüksek risk altında kabul edilmez. Birincisi, maymun çiçeğinin bulaşması enfekte olmuş kişilerle uzun süreli yakın temas gerektirir. İnsanların enfekte olduklarını bilmeyebileceği COVID-19'un aksine , maymun çiçeğine yakalanan kişilerde ateş veya döküntü gibi, hastalığı daha kolay fark ettiren semptomlar görülür. Bu semptomlar insanların tıbbi yardım aramasına neden olur. 

Kuluçka dönemi — bir kişinin maruz kalmasından semptomların ortaya çıkmasına kadar geçen süre — uzundur. Bu nedenle, halk sağlığı önlemleri ek vakaların önlenmesine yardımcı olabilir.

Enfekte olanlar için tedaviler mevcuttur.

5. Çiçek Aşısı Maymun Çiçeği Virüsünden Koruyor mu?  

Prof. Dr. Güner Sönmez ise konuyla ilgili bakın neler söyledi: 

• Yeni bir virüs değil. Çiçek hastalığına neden olan virüsle aynı aileden. 

• Çiçek hastalığı aşılar sayesinde tamamen ortadan kalktı, 1980’den beri aşı yapılmıyor. 

•İlk maymun çiçeği vakası Zaire’de 1970’de görüldü. Daha sonra 2017’de Nijerya’daki salgın da olmak üzere 11 Afrika ülkesinde vakalar saptandı. 

• Şimdi İspanya, Portekiz, ABD, İngiltere’de olmak üzere teyid edilmiş 40 civarında vaka var. Virüs kemirgenlerden ve insandan insana bulaşıyor. Ama çiçek kadar bulaşıcı değil. İnsandan insana lezyona temasla, vücut sıvıları (solunum sıvıları dahil) ve kontamine objelerle bulaşıyor. 

•Kuluçka süresi 5-21 gün. Bu süre içinde bulaşıcı değil, önemli bir nokta. 

• İlk belirtiler; ateş, baş ağrısı, kas ağrısı ve yorgunluk. Ateşten birkaç gün sonra döküntüler oluşur. 

•Döküntüler en çok yüz, el ayak tabanında irin dolu kabarcıklar şeklinde. Genital bölge, ağız ve gözde de olabilir. 

•2-4 hafta içinde bulgular kendiliğinden düzelir. Ancak ensefalit, miyokardit gibi komplikasyonlara yol açabilir. 

•ABD’de çoğu çiçek aşısı olmuş 57 sağlık çalışanı maymun çiçeği virüsüne maruz kalmış ama hastalanmamıştır. Çiçek kadar bulaşıcı değil. 

•En önemli konulardan biri daha önce çiçek aşısı olanlar çapraz koruyuculukla %85 oranında maymun çiçeğine karşı korunuyorlar. Ülkemizde 1980’den önce çiçek aşısı yapılıyordu. 

• Çiçek aşısı olanlarda antikor koruyuculuğu hayat boyu devam ediyor (88yıl)

Çiçek Aşısı Yaptıranlara Bu Virüs Bulaşır mı? 

Özetle:

-Şu an elimizde olan bilgilere göre maymun çiçeği virüsü salgına yol açacak gibi görünmüyor. Paniğe gerek yok, yetkililer tedbir alsın. 

-Çiçek aşısı olanlar büyük oranda korunuyor. Su çiçeği ile karıştırmayın o farklı. 

-Çiçek aşısı izi alttaki gibi olur.  

6. Kendinizi Nasıl Koruyabilirsiniz? 
 
İnsanların tamamen giyinik olduğu kalabalık yerlerde maymun çiçeği kapma riski nispeten düşüktür. Ancak kalabalık ortamlarda risk artar, toplu ulaşım gibi kalabalığın yoğun olduğ uyerlerde virüs öncelikle ten tene temas yoluyla yayılabilir. 

Virüs ten tene temas yoluyla yayılabildiğinden, insanlara kişisel alan duygusunu koruyamadıkları ve başkalarına çarpmanın mümkün olduğu durumlarda dikkatli olunulması gerekiyor. Özellikle sıcak yaz aylarında kıyafetlerin asgari düzeyde olduğu; kalabalık partiler ve kulüpler gibi  ortamlarda ve bu temasın yaşanabileceği yerlerde risk artabilir.

Eğer virüse maruz kalındıysa; sık kullandığınız alanlardakı ve yatak odanızdaki nevresimleri, çarşafları, giysi ve havlu gibi potansiyel olarak kirlenmiş eşyaları yüksek ısıda yıkayın ve mutlaka ütüleyin. 

Temizlik yaparken ellerinizi sık sık sabun ve suyla yıkadığınızdan ve işiniz bittiğinde tüm temizlik malzemelerini attığınızdan emin olun.