Hangi Çocuklar Narsistik Kişilik Bozukluğu Riskini Taşır?

Melis DEMİRYAS
Yayın : 17.02.2017 - Güncelleme : 22.09.2024

Çocuğunuzun normal bir çocukluk gelişim süreci geçirmediğini düşünüyorsanız endişelenmekte haklısınız. Çünkü narsistik kişilik bozukluğunun temelleri çocukluğa dayanıyor. Tedaviye karşı aşırı dirençli oluşuyla da bilinen bu ileri boyuttaki zihinsel rahatsızlık erkek çocukları arasında daha yaygın.

Çocuklara, ‘sen değerlisin ama dünya senin etrafında dönmüyor’ şeklinde eğitim verilmeli!

Narsizm gibi kişilik bozukluklarına sahip kişileri belirlemenin oldukça zor olduğunun altını çizen uzmanlar terapistlerin bile bu konuda zorlandığını söylüyor. Narsist bireyin karşısındakini arafta bıraktığını belirten Uzm. Klinik Psk. Özgenur Taşkın, “Narsist bireyi tutabilecek kadar yakınsınızdır, bir ilişki içerisindesindir ama gitmesi anlıktır. Devamlı onu yanınızda tutamadığınız için sürekli olarak ona kendinizi beğendirme arzusuna girebilirsiniz.” uyarısında bulunuyor.

Çocuklara kendisine öz değer vermesini öğretirken ‘evet sen değerlisin ama dünya senin etrafında dönmüyor’ kavramını da öğretmenin önemli olduğunu vurguluyor.

Peki çocuğunuzun narsist olup olmadığı nasıl anlaşılır? Uzman Klinik Psikolog ve Hipnoz Uzmanı Mehmet Başkak ve Uzman Klinik Psikolog Özgenur Taşkın, bu konuda anne babalara önemli bilgiler verdiler. 

  Çocuğunuz narsist mi? Çocuğunuzun narsistik risk taşıdığı nasıl anlaşılır? 

Narsist Kişilik Bozukluğu Kaç Yaşında Başlar?

1. Narsistliğin Temelleri Çocuklukta Atılır

• Eğer Çocuğunuz Büyüdükçe Benmerkezciliği Azalmıyorsa Dikkat!

“Küçük çocuklar, gelişimlerinin doğal bir parçası olarak bencildirler; çünkü ihtiyaçlarının karşılanması için bencil davranmaları gerekir bu nedenle başka insanların ihtiyaçlarını ve isteklerini anlayamazlar. Ergenlik dönemlerine geldiklerindeyse çocuklar, bağımsızlık mücadelesi verdiklerinden, tipik olarak benmerkezcidirler. 

Gittikçe azalması gereken benmerkezciliğe zıt olarak, çocukların ailelerine ve topluma bağlı kalabilmeleri, kendilerini koruyabilme, kendi ihtiyaçlarını giderirken başkalarıyla da ilgilenebilmeleri ve dışarıdan gelebilecek zararlı etkilere direnebilmeleri için, sağlıklı ve uzun-süreli seviyelerde bir özgüven geliştirmeleri gerekmektedir. 

Bir çocukta özgüvenin sağlıklı seviyelerde olması çocuğun ailesi ve toplum içinde sevildiğine ve ona değer verildiğine dair olan inancını gösterir. Bu nedenle, çocuk kötü davranılmayı hak etmediğini düşünür ve bu tür davranışlara karşı daha dirençli olur. 

• Narsist kişiler gerçek olmayan bir öz önem duygusuna sahiptirler

Aslında narsizm dediğimiz şey narsistik kişilik yapısıdır. Bir kişilik örgütlenmesidir. Bunu ikiye ayırabiliriz, bunun bir hastalık boyutu var bir de kişilik yapısında olan var. Ama narsistik kişiler aslında tanrılaştırılmış ve gerçek olmayan bir öz önem duygusuna sahipler diyebiliriz.

• Narsistleri belirlemek çok zor

Narsizm gibi kişilik bozukluklarına sahip kişileri belirlemek oldukça zordur. Biz klinisyenler bile klinikte kişiyle karşı karşıya kaldığımızda ‘narsist özellikleriniz var’ diyemiyoruz. Çünkü madde madde belirteceğimiz kesin özellikler yok bu konuda. Ama kişilik özelliklerine baktığımızda; sürekli olarak kendini önemsiyorsa, kendi davranışlarını herkesin davranışlarından üstün tutuyor, eleştirileri karşı tarafa yönlendiriyorsa, manipüle edici davranışları çok fazlaysa, sürekli kendini yoğun gösteriyor, başarılarını abartıyorsa, sürekli kendini haklı çıkarıyor, övgü bekliyor, başkalarını yeteneksiz kendisini sürekli yetenekli görüyorsa bunlar hep narsizmin işaretleridir. 

Kısaca, özgüven sahibi olmak benmerkezci olmak değildir; çünkü özgüven sahibi olmak kişinin başkalarının ihtiyaç ve haklarına zarar verecek ya da onları ihlal edecek şekilde kendisini herkesin önüne koymasına sebep olmamalıdır. 

 Eğer çocuğunuzun empati hisleri gelişmiyorsa dikkat! 

Çocuklar Neden Narsist Olur?

2. Aileler Çocuklarındaki Narsizmi Nasıl Fark Edebilir?

• Çocukları çok övmek narsizmi destekliyor

Kültürel olarak erkeklerin daha çok övülerek büyütüldüğü gerçeğinin narsizmi desteklediğinin altını çizen Taşkın, “Çocukluk çağında zaten bireyler ben merkezci oluyor. Ve ben merkezciliği sürekli olarak beslendiğinde ‘oğlum sensin büyüksün şöylesin böylesin’ gibi yücelttiğinde çocuk diğer tarafı öğrenemiyor bilemiyor. Empati yeteneğini bile geliştiremiyor.

Aslında empati yeteneği ben merkezci bireylerde hiç olmayan bir yetenektir. Haliyle karşı tarafı anlama, anlamak için çaba gösterme yok. O yüzden cinsiyetler arası bu farklılıkları klinikte de çok fazla görüyoruz. Çocukluk çağından başlayan bir durum.” dedi.

• Çocuklara, ‘sen değerlisin ama dünya senin etrafında dönmüyor’ şeklinde eğitim verilmeli

Narsizmin yetiştirilmeden kaynaklandığı gibi, kişilik yapısından da kaynaklanabileceğini kaydeden Taşkın, “Çocuklar doğduğunda aslında ben merkezcidir çünkü diğer merkezleri tanımaz. Anne, baba ya da çevresiyle etkileşimi de daha azdır. Karnı acıkınca ağlar, tuvaleti geldiğinde bezi değişsin diye ağlar…

O anda ebeveyninin bir işi var mı, onunla ilgilenebilecek mi düşünmez. Anne babanın verdiği eğitim burada çok önemli. Evet, çocuğa kendisine öz değer vermesini de öğretmesi gerekiyor ama öz değer verirken sadece ‘sen değerlisin’ diye değil, ‘evet sen değerlisin ama dünya senin etrafında dönmüyor’ kavramını öğretmek ve bilgilendirmek oldukça önemli.” ifadelerini kullandı.

Çocuklukta tipik olarak görülen benmerkezciliğin, yetişkinlikte zihinsel sağlığa yerini bırakması için değişime uğraması gerekmektedir. Hem aile hem de toplum içinde uyumlu davranışlar sergileyebilmeleri için, çocukların başka insanların bakış açılarını görebilme ve onların yaşadıkları acılar karşısında empati yapabilme kabiliyetlerini giderek geliştirmeleri gerekmektedir. 

Bu nedenle, sağlıklı çocukların giderek başkalarının iyiliğini daha çok düşündüklerini gösteren samimi işaretler vermeleri beklenir. Bir çocuğun büyüme süreci içinde başkalarına yönelik empati hislerinin gelişmemesi, yetişkinlikte aralarında narsistik kişilik bozukluğunun da olduğu bir dizi ciddi kişilik bozukluğu geliştirme riskinin erken uyarı sinyallerindendir.

Ergenlikteki Narsiszmin Erken Uyarı Sinyalleri 

3. Ergenlikteki Narsiszmin Belirtileri Neler? 

Çocuğun bluğ çağındaki narsist özelliklerine de değinen Klinik Psikolog Mehmet Başkak, narsistik kişilik bozukluğunun reşit olanlar, yetişkinler için konulan bir tanı olduğunu belirtirken, çocukluk dönemine ait risk grubu hakkında ise şu bilgileri verdi: 

- Israrlı bir biçimde insanları rahatsız edici ve bezdirici davranışlar sergileme, örneğin (kendi anne-babaları ve başka yetişkinler de dahil olmak üzere) insanlarla dalga geçme, onları tehdit etme, aşağılama -ısrarlı bir biçimde ve başkasının zarar görüp görmediğini önemsemeden kazanma isteği. 

- Israrla kendi çıkarı için yalan söyleme (yalan söylediğini kabul etmeme, yalanlarını başkasının hatası olarak gösterme, yalanlarını yüzüne vuran kişilere saldırma) 

- Kendisini egoist bir bakış açısıyla aşırı derecede değerli görme. 

- Başkalarının ihtiyaçlarından çok kendi ihtiyaçlarının karşılanması konusunda ısrarcı olma. 

 Birinin Narsist Olduğu Nasıl Anlaşılır?

- Şartlar ne olursa olsun kendisinin her zaman özel bir muamele görme ve istediklerini elde etme hakkının olduğunu düşünme. 

- Eleştirilmeye, yanlışının söylenmesine ya da üzülmeye karşı agresif davranışlar sergileme. 

- Kötü sonuçlar için ısrarla başkalarını suçlama. 

- İnsanlarla işbirliği yapmaktan ziyade onlarla rekabet içine girme. 

- Kendi isteklerinin yerine getirilmesi, gerçekleşmesi uğruna ailesi dahil etraftakilerin kötü duruma düşmesini, üzülmesini hiç umursamama. 

Çocuğunuz ya da bildiğiniz biri bu tür davranışlar sergiliyorsa, aşağıdaki önerilere kulak vererek hem ailenizi hem de toplumu bu kişilerin vereceği muhtemel zararlardan koruyabilirsiniz.

Çocuğunuzun Narsist Olduğunu Nasıl Anlarız?

4. Çocuğunuz Narsist ise Ne Yapmalısınız? 

- Çocuğunuza empati yapmayı öğretin. 

- Kaba ya da baskın karakter özelliklerine kıyasla dürüstlük ve kibarlık gibi karakter özelliklerine değer verdiğinizi gösterin. 

- Çocuğunuzun özel muamele bekleyen davranışlarını değiştirmeye çalışın ve ona prensmiş, prensesmiş gibi özel muamelede bulunmayı bırakın. 

- Açgözlülük ve hırslı olmayı onaylamadığınızı gösterin, bunu anlayabilmesini sağlayan sözler söyleyin (mesela, "bencilce davranıyorsun ve bu yaptığın doğru değil" deyin.) 

- Israrlı bir biçimde çocuklarınıza hep diğer insanların da hakkını, hukukunu önplana koymasını öğretmeye gayret edin ve onlara her zaman eylemlerin sözlerden daha güçlü olduğunu hatırlatın (narsist kişiler yaptıkları bir şeyi genelde başkalarına faydası olması için yaptıklarını söylerler ama aslında onu kendi çıkarları için yaparlar.) 

- Sağlıklı bir özgüven gelişimini destekleyin (düşük özgüven de kişinin kendisini üstün görmesine ve kendi egosunu desteklemek için başka insanları kullanmasına sebep olabilir.)

 - Çocuğunuzun kendi problemleri ve başarısızlıkları yüzünden başka insanları haksız yere suçlamasına izin vermeyin. 

- Ayrıca çocuğunuzda narsistik kişilik bozukluğu gelişimine sebebiyet verecek ebeveynlik tavırlarından kaçının. (Mesela çocuğunuzu ihmal etme, ona çok aşırı müsamahalı davranma, bazı ayrıcalıklar tanıyarak ve bir şeyler alarak kendini haklı gören tavırları besleme ya da çocuk eğitiminde hep mükemmeliyetçiliği, kazanmayı ve sertliği vurgulayan aşırı kontrolcü ve otoriter metotlar kullanma.) 

- Çocuğunuzun davranışlarında bu özelliklerin çoğunu gördüğünüzde, bir uzmandan profesyonel yardım almaktan çekinmeyin, bilgi ya da yardım arayışında olmak bir güçlülük göstergesidir, zayıflık değil.

5. Narsistik Kişilik Bozukluğu Olan Kişiler Nasıl Davranır?

• “Birçok yöneticide minimal düzeyde narsizm var”

Bu özelliklerden birine sahip olan kişi için ‘narsist kişilik bozukluk’ vardır denilemeyeceğini aktaran Taşkın, “Söz konusu özellikler kişinin gündelik aktivitesini işlerini engelliyorsa, bir ortamda sürekli olarak kendisini övmeyle var olabildiğini düşünüyorsa ‘narsistik özellikler vardır’ diyebiliriz. Fakat bu durum her zaman hastalık boyutunda değildir.

Minimal düzeydeki narsizmler birçok yöneticide vardır. Çünkü o minimal düzeydeki narsizm dediğimiz şey kişinin öz değerini karşı tarafa yansıtmasını da sağlar. O yüzden yönetim kabiliyetine sahip olan kişiler öz değerinin biraz farkındadır ve yansıtmayı da iyi bilirler. Öz değeri karşı tarafı rahatsız etmeyecek şekilde yansıtmak oldukça önemlidir. ‘Evet ben değerliyim ama sen de değerlisin’ konumunda iletişimde olmak çok değerlidir.

Başkalarına yönelik empati hislerinin olmamasının yanı sıra (ki bu sözlerle değil davranışlarla ölçülür), narsist kişiler ellerindeki bilgileri adeta filtreler ve kendi egolarına olan etkisini düşünerek ona göre bir tepki verirler. Hareketlerinde ileri derecede kendini üstün görme ve eşsiz hissetme düşünceleri, ayrıca takdir edilme ve adeta tapılma istekleri kendini belli eder. Etrafındaki herkes sanki kendi başarısına hizmet etmek için vardır, sadece kendi hedeflerine, zevklerine yönelik yaşarlar ve diğer herkes önemsizdir.

• Kibirli, Başarılarını Abartmayı Severler 

Narsist kişiler kibirlidirler ve zihinleri aşırı ve sınırsız derecede kendini değerli hissetme, başarılı ve güçlü görme fantezileriyle meşguldür ve tek başlarına her şeyi yapabileceklerini düşünürler. Bu kişiler aynı zamanda kendi başarılarını ve popülaritelerini abartmayı çok severler. 

• Kişisel Çıkarları İçin İnsanları Sömürürler 

Kişisel çıkarları için insanları sömürür ya da kullanırlar. Bunu sırf kendi egolarını tatmin etmek için dahi yapabilirler ve karşılığında aşırı derecede övgü beklerler. İstediklerini elde edebilmek için insanları birbirlerine düşürür, onları kontrol etmek ve üzerlerinde güç sahibi olmak içinse gruplara ayırırlar. Kişisel çıkarları uğruna insanların çok kötü durumlara düşmeleri, yıkımlar yaşamaları onlara göre normal bir durumdur. 

• Her Türlü Değer Onlar İçin Manipülasyon Aracıdır 

Kişisel çıkarları uğruna her şekilde, her şeyi insanları maniple etme aracı olarak kullanabilirler. Tehdit ve yalanlarla ve insanların inanç, şefkat, korku ve öfke gibi duygularını etkileyerek, başkalarını maniple ederler. Narsist kişiler tarafından mağdur edilen kişiler bir tür belirsizlik ve ona eşlik eden endişe, çaresizlik hisleri yaşarlar.

6. Bu Özellikler Diktatörlerde Bulunur 

Narsist kişiler başkalarına kendilerini kötü hissettirirler ve diğer insanlar tarafından hak ettiklerini düşündükleri onayı, takdiri ve saygıyı hemen otomatik olarak görmedikleri zaman agresifleşirler. Bu özellikler genellikle diktatörlerde bulunur. Birçok kişilik bozukluğunda olduğu gibi, narsisizm tedavisi de oldukça zordur; çünkü bu rahatsızlıktan muzdarip olan kişiler davranışlarında hiçbir yanlışın olmadığını düşünürler, bu nedenle kendilerini değiştirmeye yönelik motivasyonları da çok düşük olur. 

Narsist kişi, kendisini emir eri gibi destekleyen belki çok yakın destekçi bağlı/bağımlı grubu dışında, kalan bütün kişileri riske atmaktan çekinmez, onların kendi hedefleri için bir araç olduğunu düşünerek acı çekmelerini, üzülmelerini bir gereklilik olarak görür.

• İlişkilerde narsist birey karşısındakini arafta bırakabiliyor

İlişkideki narsizmin kitaplarda ve makalelerde çok fazla konu edilmesini narsist bireyin karşısındakini arafta bırakmasına bağlayan Uzm. Klinik Psk. Özgenur Taşkın, “Narsist bireyi tutabilecek kadar yakınsınızdır aslında, bir ilişki içerisindesindir ama gitmesi anlıktır. Devamlı onu yanınızda tutamadığınız, göremediğiniz, dokunamadığınız için sürekli olarak ona kendinizi beğendirme arzusuna girebilirsiniz.

Haliyle böyle olunca narsist birey de ‘saçını uzat daha güzel oluyor, etek giy daha güzel oluyor’ dediği noktada zaten kişi ilişki anlamında tam olarak karşı tarafı tutmakta zorlandığı ve tuttuğunu hissedemediği için ‘tamam ben saçımı uzatırsam şu an tutabilirim’ ya da’ etek giyersem hoşuna gider tutabilirim’ düşüncesi gelişir ve narsist birey de buradan beslenerek bir isterken iki istemeye iki isterken üç, dört istemeye başlar.” uyarısında bulundu.

Narsistlerin En Belirgin Özellikleri

7. Narsist Kişileri Nasıl Fark Edebiliriz?

• Narsist kişilerin farkına varmalı, hayatımızdan çıkarmalıyız

Narsist bireyle ilişki içerisinde olanların, öncesinde kendine güvenirken sonrasında güvenlerini kaybedebileceğini söyleyen Uzm. Klinik Psk. Özgenur Taşkın sözlerini şöyle tamamladı:

“Birtakım manipülasyonlarla ‘acaba ben paranoyak mıyım, acaba ben depresif miyim, acaba dediği gibi ben çirkin miyim? Bakılmayacak birisiydim de o beni sevdi, onun sevgisine muhtaç mıyım?’ gibi düşüncelere çok fazla giriyor ve klinikte çok karşılaşıyoruz bu durumlarla. Dikkat edilmesi gereken nokta, böyle bir kişiyle karşılaştığımız zaman kusuru kendimizde aramak yerine o kişinin bu özelliğinin farkına varıp ve belki kendisine bir şekilde hissettirip hayatımızdan çıkarmalı, uzaklaşmalıyız.”