Çocuklar Neden Yalan Söyler?

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 02.11.2012 - Güncelleme : 24.10.2024

Çocukların yalan söylemesinin en yaygın nedenleri neler? Çocuklar neden dürüst olmak yerine yalanı tercih eder? Yalan söylemeyi sıkça alışkanlık haline getirmiş çocuğa anne babalar nasıl yaklaşmalı? Çocuğa nasıl cevap verilmeli?  

Uzmanlar; "Çocukların ufak tefek yalanlarını asla, 'önemli değil' diye geçiştirmeyin. Unutmayın, yalan yalanı getirir..." uyarısında bulunuyor. 

Anne baba olarak harekete geçmeden önce çocuğunuzun dürüst olmama nedenini düşünmeniz önemlidir. Çocuğunuzun düpedüz yalan söylediğini duymak sinir bozucu olsa da, tüm çocuklar, zaman zaman gerçeği esnetebilir ve uzun hikayeler anlatabilir diyor uzman terapistler. 

Dr. Michael B. JACOBS ve ABD Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyelerinden oluşan bir ekip tarafından hazırlanan; Yazar Ayşe Bilge Dicleli tarafından Türkçe'ye çevrilen ve Dr. Şükrü Güner tarafından gözden geçirilen "Ailenizin Sağlık Kılavuzu” adlı kitapta, çocukların yalan söyleme nedenlerine ve bu davranışı önlemeye dair bakın ailelere hangi tavsiyelerde bulunuluyor.

Çocuğunuz yalan söylediğinde ona tepki vermeden önce çocuğunuzun neden dürüst olmadığını düşünün...

Yalan Söyleyen Çocuğunuza Nasıl Cevap Vermelisiniz? (3-7 Yaş)

1. Çocuklar Neden Yalan Söyler?

Çocukların yalan söylemesinin üç ana nedeni:

1.1. Uzun Masallar Anlatmak İçin Hayal Gücünü Kullanırlar

Çocuğunuz size hiç tek boynuzlu at sürdüğünü söyledi mi? Ya da yatak odasında bir canavarın olduğunu mu söylüyor? Çocukların harika hayal güçleri vardır ve kimi zaman hayallerini gerçekmiş gibi size anlatabilirler.

Çocuğunuz size bir fantezi anlattığında, “Bu gerçekten olan bir şey mi yoksa olmasını istediğiniz bir şey mi?” diye sorun. 

Çocuğunuzun hayal gücünü kırmayın. Bunun yerine, çocuğunuzun, hikayelerinin doğru olmadığını açıkça belirttiği sürece harika hikayeler anlatabileceğini fark etmesine yardımcı olun.

Yargılayıcı olmayan bir yanıt, çocuğunuzu “Tamam, aslında bu doğru değil, ama keşke öyle olsaydı!” şeklinde onları kabul etmeye teşvik edecektir.

1.2. Sonuçlardan Kaçınmak İstiyorlar

Çocuğunuz, yüzündeki kremaya rağmen sizi hiç pasta yemediğine ikna etmeye çalıştığı oldu mu? Bir yetişkinin patronuyla başını belaya sokmamak için yalan söylemesine benzer şekilde, çocuklar da genellikle olumsuz sonuçlardan kaçınmak için yalan söyleyebilir.

Çocuğunuzu yalan söylerken yakalarsanız, gerçeği söylemesi için ona bir şans verin. "Sana düşünmen için bir dakika vereceğim ve sonra sana bir kez daha gerçekte ne olduğunu soracağım" diyebilirsiniz.

Bazen çocuklar başlarının belaya girmesinden korktuklarında otomatik olarak yalan söylerler. Cevapları üzerinde düşünmeleri için onlara birkaç dakika vermek, dürüst olmaları için onlara bir fırsat verir.

Böylelikle ona tekrar sorduğunuzda gerçeği itiraf etmeye daha istekli olduğunu görebilirsiniz. Dürüstse, muhtemelen paylaşması zor olsa da, olanları doğru anlatmaya istekli olduğunu için takdir ettiğinizi söylemeniz de doğru bir yaklaşım olacaktır.

Çocuğunuzun beladan uzak durmak için yalan söyleme alışkanlığı varsa, disiplin stratejilerinizi inceleyin. Araştırmalar, sert disiplinin aslında çocukları iyi yalancılara dönüştürdüğünü gösteriyor. Eğer çocuğunuz tepkinizden korkuyorsa, yalan söyleme olasılığı daha da yüksektir.

1.3. Havalı Görünmek İçin Yalan Söylerler 

Çocuklar da başkalarını etkilemek istedikleri için yalan söylerler. Bir çocuk, arkadaşlarına futbol maçında başarılı olduğunu söyleyebilir ya da ailesine, doğru olmasa bile, tüm sınıftaki en yüksek matematik notunu aldığını söyleyebilir.

Gerçeği abartmak - hatta açıkça yalan söylemek - genellikle güvensizlikleri maskelemek için kullanılır. 

Akranlarına uyum sağlamak için çocuklar bazen arkadaşlarıyla benzer deneyimler yaşadıklarında ısrar ederler ya da hikayeleriyle arkadaşlarını etkilemeye çalışırlar.

Yüzme bilmeyen bir çocuk, denizde köpekbalığı gördüğünü iddia edebilir veya tatil için çok fazla hediye almayan bir çocuk, aldığı pahalı hediyelerin uzun bir listesini oluşturabilir.

Üç yaşlarındaki çocukların inanması mümkün olmayan öyküler uydurması ve taklit oyunlarından hoşlanması doğaldır.

Üç ila yedi yaşları arasında çocuğun hayalleri daha çok duygularının dışa vurumudur; bunları yalan olarak nitelendirerek çocuğu cezalandırmaya kalkışmak yanlış bir tutumdur. Çocuklar yedi yaşından sonra hayalle gerçeği ayırt etmeye başlar.

Çocuklar başkalarının önünde iyi görünmek için yalan söyleme alışkanlığına sahip olduklarında, özgüvenlerini artırmaya ihtiyaçları olabilir.

Onlarla övünmenin olası sonuçları hakkında konuşun ve uygun sosyal beceriler üzerinde çalışın. Deneyimleri hakkında yalan söylemeden diğer insanlarla bağlantı kurmanın yollarını bulmalarına yardımcı olun.

Sonucu değil, çabalarını övün.  O zaman ona başarısından çok sıkı çalışmasına değer verdiğini göstereceksiniz. Örneğin, futbol maçında en çok golü attığı için onu övmek yerine, çok çalıştığı için onu övün. 

Başkalarından kabul görmek için en iyisi olması gerekmediği konusunda onu güçlendirin. 

 Çocuğunun doğru seçimler yapmasına rehberlik etmek her anne babanın görevidir.

2. Çocuğunuzu Yalan Söylerken Yakaladığınızda Ona Nasıl Cevap Verilmeli? 

• Anne baba olarak çocuğunuz yalan söylediğinde öfkeye kapılarak ona bir ceza vermeye odaklanmak yerine, çocuğunuza bir beceri (dürtü kontrolü veya dürüstlük) öğretmeye odaklanmanız önemlidir.  
• Çocuğunuzun yalan söylemeyi seçtiği için hayal kırıklığına uğramış hissedebilirsiniz. 
• Çocuğunuzun bir ceza baskısı ve tehdidi altındayken ona doğruyu öğretemezsiniz. Çocuğunuzun doğru seçimler yapmasına ve bu seçimleri özgürce yapmasına yardımcı olmak her anne babanın görevidir.  
• Çocuklar azarlanmaktan, onaylanmamaktan, reddedilmekten, alaya alınmaktan ve ayıplanmaktan kaçmak için yalan söyler. Bazıları kendini köşeye sıkışmış ya da tehdit altında hisseder.
• Bazıları yaptıkları kötü tercihler nedeniyle başkalarını  düş kırıklığına uğratmamak, bazıları da önem verdikleri insanların duygularını incitmemek için yalan söyler.

3. Çocuğunuzun Yalan Söylememesi İçin Ne Yapmalıyız? 

Çocuğunuzun yalan söylemesini istiyorsanız, ona iyi bir rol model olun. Çocuğa ve çocuğun önünde diğer insanlara dürüst davranın; hiçbir zaman çocuğunuzu kendi yalanlarınıza katılmaya zorlamayın. Çocuğun çevresindeki kişiler ne kadar dürüst olursa çocuk da o kadar dürüst olursa çocuk da o kadar dürüst olur.

Çocuğa hangi yaşta olursa olsun yaşına uygun bir dille doğruyu söylemek gerekir. 

Bunun dışında dikkat edeceğiniz başka noktalar da vardır. Örneğin: Çocuğa fiziksel ve sözel şiddet uygulanmamak, otoriter bir tutumla çocuğu tehdit etmemek.

Çocuktan yapabileceğinin üzerinde davranışlar, başaramayacağı şeyler beklememek...

Çocuk hatalı bir davranış yaptığında onunla bu davranışı üzerine konuşmak; hatalarını hemen cezalandırmamak; çocuğu dinlemek ve yaptığı hatayı anlamalarını sağlamaya çalışmak da önemlidir. 

Çocuğu başka çocuklarla ve kardeşlerle kıyaslamamak.

Çocuğu iyi davranışları nedeniyle övmek.

Çocuğa aşırı kurallar koymamak; çocuğu fazla baskı altına almamak.

Çocuğun korkularını, endişelerini ve sıkıntılarını sizinle paylaşabileceği bir ilişki geliştirmek.

Çocukların ufak tefek yalanlarını asla, “önemli değil” diye geçiştirmeyin. Yalan yalanı getirir. Küçük çocuklara gerçek ile hayal arasındaki farkı açıklamaya çalışın. Gerçeği söylediğinde takdir edin.

4. Çocuğunuza Sorular Sorabilirsiniz

Yalan söyleyen çocuğa sorular sorabilirsiniz:

“Sence neden insanlar yalan söyler?”

“Yalan söylemenin sonuçları ne olabilir?”

“Eğer doğruyu söylersen en kötü ne olabilir?”

“Güvendiğin biri sana yalan söylediğinde nasıl hissedersin?”

5. Yalan Söylemesini Nasıl Önleyebilirsiniz?

Yalan söylemesinin önüne geçin. Örneğin, “Yaptın mı?” yerine,  “....fark ettim” ifadesini kullanın. Cevabı bildiğiniz halde, “Yaptın mı?” diye sorarsanız, onu yalan söylemeye tevşik edersiniz. O halde, “Çöpü dışarı çıkardın mı?” diye sormak yerine, “Çöpü henüz dışarı çıkarmadığını fark ettim. Hemen çıkarıver? deyin.

Ve yalan söyleyen kişiler hakkında başkalarının kanaatlerini anlatın: “Yalan söylemek, söyleyen insana güven duyulmasını zorlaştırır."

Dürüstlüğü evinizde de bir öncelik haline getirin. "Doğruyu söyle" diyen bir ev kuralı oluşturun ve çocuklarınızın dürüst olmanın önemini anlamaları daha olası olacaktır. 

Son olarak, iyi bir rol model olduğunuzdan emin olun. Örneğin, bir sinema biletinde indirim almak için çocuğunuzun yaşı hakkında yalan söylemek, ona yalan söylemenin normal olduğunu öğretecektir.