Gaslighting (İlişkilerde Algı Oluşturma) Yaşadığınızı Nasıl Anlarsınız?

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 24.09.2024 - Güncelleme : 28.09.2024

Kişinin kendi çıkarları uğruna karşısındaki bireyi manipülatif bir şekilde yanıltması veya aldatması “gaslighting davranışı” olarak tanımlanıyor. Gaslighting uygulayan kişilerin karşı tarafa zarar veren davranışlarının farkında olduklarını belirten uzmanlar, karşılarındaki kişilerin duygularını ve önceliklerini görmezden gelip değersiz kılarak otorite ve kontrollerini artırmayı amaçladıklarını ifade ediyor.

Psikiyatri Uzmanı Dr. Erman Şentürk, “Gaslighting (İlişkilerde Algı Oluşturma) anlık olaylarla belirlenemiyor ve sıklıka romantik ilişkilerde, iş hayatında ve ailevi ilişkilerde karşılaşılıyor. Mağdur uygulayan kişiye karşı patolojik bağlılık hissediyor ve baş edebilmek için öncelikle araya mesafe koyulması gerekiyor” dedi. 

Güç veya nüfuz sahibi herhangi biri, başka bir kişinin gerçeklik algısını manipüle edebilir ve bu da gaslighting'e yol açabilir. 

Gaslighting'in sıklıkla romantik ilişkilerde, iş hayatında ve ailevi ilişkiler içinde karşımıza çııktığına dikkat çeken Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Psikiyatri Uzmanı Dr. Erman Şentürk, romantik ilişkilerde, iş hayatında ve ailevi ilişkilerde karşılaşılan gaslighting davranışı ile ilgili önemli açıklamalarda bulundu.

Uzmanlar, gaslighting'e özellikle evlilikte ve romantik ilişkilerde sıklıkla karşılaşıldığına dikkat çekiyor. 

Dikkat! Gaslighting’e Maruz Kalıyor Olabilirsiniz… 

1. Gaslighting (İlişkilerde Algı Oluşturma) Nedir?

• Gaslighting ilişkilerde ne anlama gelir?

Gaslighting, ilişkideki diğer kişi üzerinde kontrol ve egemenlik kurmak için kullanılan bir tür psikolojik manipülasyondur; burada kurban, yargılarını, anılarını ve gerçekliğini sorgulamaya başlar. Gaslighting, ilişkideki diğer kişinin yaptığı her şey hakkında kendini yanlış hissetmesini sağlayarak diğer kişi üzerinde kontrol ve güç sürdürmekle ilgilidir.

Duygusal veya zihinsel istismarın kötü niyetli bir biçimidir; kimi zaman çünkü belirlenmesi veya tanımlanması çok zor olabilir.

'Gaslighting' terimi ilk olarak 1944'te aynı adlı bir filmde fark edildi. Film, karısını gerçekliği ve akıl sağlığını sorgulamaya yönlendiren bir adamla ilgiliydi. Gaslighting terimi filmden türetildi ve o zamandan beri klinik psikiyatri tarafından kullanılıyor.

2. Gaslighting (İlişkilerde Algı Oluşturma) Uygulayan Kişilerin Çoğu Zarar Veren Davranışların Farkındalar

Kişinin kendi çıkarları uğruna karşısındaki bireyi manipülatif bir şekilde yanıltması veya aldatmasının gaslighting davranışı olarak tanımlandığını belirten Psikiyatri Uzmanı Dr. Erman Şentürk, gaslighting uygulayan kişilerin çoğunun karşı tarafa zarar veren davranışlarının farkında olduğuna dikkat çekti.

Buradaki esas amaç karşıdakinin düşünce süreçlerinde dengesizlik yaratmak, kendisinde bir sorun ya da problem ağı olduğunu düşündürmek ve böylelikle hayatı üzerinde kontrol sahibi olmaktır. Nihai hedef, gerçekte haklı ya da doğru olması değil, mağdurun onun haklılığına ya da doğruluğuna inanması ve boyun eğmesidir.

Narsistik Kişilik Özelliği Olanlar Gaslighting'e Daha Yatkın 

3. Gaslighting ile Otoriteyi Artırmaya Çabalıyorlar 

Gaslighting uygulayan kişiler genellikle narsistik kişilik özelliklerine sahip bireylerdir. Bu kişiler eleştirilmeye tahammülsüz olup başkalarını kolaylıkla yargılayan, sürekli beğenilme ihtiyacı hisseden, zayıflıklarını ya da hatalarını reddeden, benlik saygısını tehdit eden kişileri değersizleştiren, başkalarının düşüncelerini, duygularını ve önceliklerini görmezden gelip değersiz kılan, karşısındakini sıklıkla küçük düşüren, aşağılık hissettiren ve bundan pişmanlık duymayan, öngörülemeyen ruh hali değişimlerine sahip, olayları dramatize etmeye eğilimli, abartılı benlik saygısına sahip bireylerdir.

Ancak gaslighting ile narsisizm arasında bazı farklılıklar bulunuyor. Narsistler başkalarından gelen saygı, hayranlık ve sevgiden beslenirken, gaslighting yapanlar başkalarının onlara boyun eğmesini isterler. Narsist birey kendi kırılgan öz değerini artırmak için bu tür davranışlarda bulunurken, gaslighting yapanlar ise otorite ve kontrollerini artırmayı amaçlıyorlar.”

4. Mağdur Patolojik Bağlılık Hissediyor 

Gaslighting’in mağdurun duygularını, davranışlarını ve kim olduğunu sorgulamasına, çaresizlik ve değersizlik duygularını yoğun şekilde hissetmesine, benlik algısı ve öz değerini yitirmesine neden olduğunu ifade eden Dr. Erman Şentürk, “Gaslighting’e maruz kalan kişi, tüm bu nedenlerle kendisini manipüle eden kişiye patolojik bir bağlılık hisseder.

Maruz kaldığı duygusal manipülasyonlar, kişinin kendisinden dahi şüphe eder hale gelmesine ve akıl sağlığını sorgulamasına sebep olur. Kendi akıl sağlığını, duygularını, zekasını ve değerlerini sorgular hale gelen bu kişiler zamanla kendilerini oldukça karamsar, mutsuz, yetersiz, suçlu veya kusurlu hissedebilirler.

Gaslighting, anksiyete bozukluğu ya da depresyon gibi psikiyatrik hastalıkların habercisi olabilir ve şiddetine, maruziyet süresine bağlı olarak kişiyi intihara kadar sürükleyebilir” diye konuştu.

5. Sıklıkla Romantik İlişkilerde Karşılaşılıyor 

Gaslighting, sıklıkla romantik ilişkilerde, iş hayatında ve ailevi ilişkiler içinde karşımıza çıkıyor. Gaslighting ile baş edebilmek için öncelikle maruz kalınan durumun fark edilmesi gerekiyor.

Yalan söylemek, geçmişteki söylemlerini veya var olan durumu inkar etmek, yaptığı hatayı kabul etmemek, karşıdakini dinlemeyi reddetmek, onu değersiz hissettirmek, söylediklerinin bir türlü anlaşılmadığını ifade ederek karşıdakini suçlamak, tartışılan konuyu çarpıtmak ve kendi istediği yöne çekmek, karşıdakinin duygularını ve düşüncelerini küçümsemek, önemsizleştirmek, aşağılamak, sürekli olarak karşıdakini suçlamak, karşıdakine akıl sağlığının bozuk olduğunu söylemek ya da bunu ima etmek sıklıkla karşılaşılan bazı psikolojik manipülasyon örnekleridir.

6. Bir İlişkide Gaslighting'in (İlişkilerde Algı Oluşturma) Belirtileri Nelerdir?

Bir ilişkide gaslighting'in bazı belirtileri vardır. Bir ilişkide gaslighting'in bu örnekleri, neler yaşadığınızı daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır:

• Duygularınız genellikle göz ardı edilir

Sağlıklı bir ilişkide, iletişim karşılıklıdır; sorunlar ve endişeler karşılıklı destekle ele alınır. Ancak, bu bir ilişkide gaslighting durumunda olağan bir senaryo değildir. Alıcı taraftaki kişi bir şey söylemeye çalıştığında, genellikle yanıldığına veya durum hakkında fazla düşündüğüne inandırılır. 

• Gerçeklikten şüphe etmeye başlarsınız

Gerçeklik veya var oluşunuz hakkında sık sık endişeleriniz varsa, bunun gaslighting'den kaynaklanma ihtimali yüksektir. İlişkilerin sürdürülmesi zordur ve sürekli çaba gerektirir. Ancak, kendi davranışlarınızı sorgulamaya devam ediyorsanız ve kendinize güvenmekte zorlanıyorsanız veya her şeyinizi kaybettiğinizi hissediyorsanız, bu bir ilişkide gaslighting'in işareti olabilir.

• Tartışma Esnasında Düşüncelerinizi Dile Getirme Şansınız Olmaz

Tartışma her ilişkide oldukça normaldir. Ancak, normal olmayan şey bir kişinin görüşlerini veya düşüncelerini ortaya koyamamasıdır. Bu, çatışmalar sırasında duruşunuzu ortaya koyamadığınızı veya hikayenizin tarafını açıklayamadığınızı hissediyorsanız ve görüşlerinizi dile getiremiyorsanız, bunun ilişkinizdeki gaslighting'den kaynaklanıyor olabilir. 

• Suçlanırsınız

Bir ilişkide gaslighting'in en belirgin işaretlerinden biri, bir partnerin her zaman diğerini veya dış etkenleri veya ilişkide yanlış giden herhangi bir şeyi suçlamasıdır. Tartışma sonunda ilişkiyi etkileyebilecek hataları veya sorunları hakkında konuşmak yerine sizin nasıl tökezlediğinize doğru dönecektir.

• Kendinizi Suçlu Hissedersiniz

İlişkinizdeki her şey için suçluluk duymaya başladığınız bir noktaya gelebilirsiniz. Duygularınızı veya endişelerinizi paylaşma düşüncesi sizi gerginleştirebilir ve yoğun bir suçluluk duygusuna neden olabilir.

• İlişkiye yeterince emek vermediğinizi hissediyorsunuz

Çünkü ilişkide yanlış giden her şey için sen suçlanıyorsun ya da küçümseniyorsun ya da o kadar çok reddediliyorsun ki, ilişkiye yeterince şey vermediğini hissediyorsun ve bunun senin hatan olduğunu hissetmeye başlıyorsun.

• Arkadaşlarınızdan ve ailenizden uzaklaşıyorsunuz

Partneriniz sizi seven veya önemseyen insanlardan uzaklaştıracaktır; çünkü bu şekilde sizin üzerinizde daha iyi kontrol sahibi olabilirler. Bu, ilişkilerde gaslighting'in önemli işaretlerinden ve örneklerinden biridir. 

• Eşiniz Asla Özür Dilemez

Partnerinizin eylemleri veya sözleri yüzünden ne kadar incinmiş hissederseniz hissedin, asla gelip herhangi bir yanlış için özür dilemeyeceklerdir. Bunun nedeni, hatalarını kabul etmeye veya eylemlerinin sorumluluğunu almaya asla hazır olmamalarıdır. Öte yandan, size aşırı tepki verdiğinizi veya aşırı düşündüğünüzü hissettirebilirler.

7. Gaslighting (İlişkilerde Algı Oluşturma) Anlık Yaşanan Olaylarla Belirlenemiyor 

Gaslighting’in anlık yaşanan olaylarla belirlenemediğini kaydeden Psikiyatri Uzmanı Dr. Erman Şentürk, “Mağdur kişiler bir süredir kısmen farkında oldukları ya da hiç farkında olmadıkları, tam olarak ne olduğunu, ne yaşadıklarını anlamlandıramadıkları bu manipülasyona maruz kalıyorlardır. Bu süreç ile baş edebilmek için öncelikle yukarıda belirtilen gaslighting yöntemlerini biliyor ve fark ediyor olmaları büyük önem taşır.

Gaslighting’e daha fazla maruz kalmamak için bunu uygulayan kişi ya da kişiler ile araya mesafe koymakta zorlanılırsa veya bu manipülasyonlar sonrasında psikolojik olarak zarar görüldüğü düşünülüyorsa bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşülerek terapi sürecine başlanması uygun olacaktır” dedi.

Gaslighting'e (İlişkilerde Algı Oluşturma) Uğradığınızda Ne Yapmalısınız?

8. Gaslighting'i Nasıl Durdurabilir ve Önleyebilirsiniz?

İlk ve en önemli adım, gaslighting'in ve maruz kaldığınız bu duygusal taciz döngüsünün kötü aşamalarından çıkmak için çaba göstermektir. Ne düşünürseniz düşünün veya ne yapmayı planlıyorsanız planlayın, tacizcinizin sizi manipüle ederek bunu rayından çıkarmasına izin vermeyin.

Durumdan sıyrılmaya çalıştığınızda bile manipülasyona maruz kalacağınızı bilmeniz ve anlamanız önemlidir ve bu nedenle kendinizi buna göre hazırlamanız ve mümkün olduğunca kopuk olmanız gerekir. 

İşte, ilişkide gaslighting'i önlemenin veya durdurmanın bazı yolları:

• Sorunun Farkında Olun

Birinin sizi gaslighting etmesinden kaçınmanın ilk ve en önemli adımı, aslında gaslighting edildiğinizi anlamaktır. Başkalarının bu toksik davranışlarını bilmek ve ardından kendinizi bu konuda eğitmek, kurban rolünden çıkmanıza yardımcı olacaktır. 

• Duygularınıza Güvenin

Beraberliğinde gaslighting yaşayan bir kişinin olumsuz duygulara ve hislere kapılması çok normaldir. Ancak, derinlerde bunun sizin hatanız olmadığının farkında olabilirsiniz. İç sesinizi dinlediğinizden ve kendinize güvendiğinizden emin olun. Duygularınız, hisleriniz veya düşünceleriniz size aittir ve bu hiçbir şekilde tartışmaya tabi tutulmamalıdır. 

• Kendinizi bir öncelik haline getirin

Diğer kişinin size yüklediği olumsuzluktan etkilenmeyin. Zihinsel ve fiziksel sağlığınıza öncelik vermeniz gerektiğini unutmayın. Keyif aldığınız ve size zevk veren aktivitelere katılın. Kendinize ilgi gösterin; kendinize sevgi ve özen göstermek için zaman ve enerji harcayın. 

• Sınırlarınızı Belirleyin

Hiç kimseye hayatınız üzerinde otorite veya güç verilmemeli ki sizi kontrol etmeye başlamasınlar. Sınırlarınızın sürekli olarak test edildiğini veya aşıldığını hissetmeye başlarsanız, telafi etmek için çaba göstermeli veya ilişkiden çıkabilecek bir konumda olmalısınız. 

• Bunun sizin hatanız olmadığını anlayın

Partnerinizin sizi kandırdığını bilmek önemlidir, bunun sizinle ilgisi yoktur veya sizin hatanız değildir. Bu şekilde hareket etmelerine veya davranmalarına neden olan şey onların hisleri ve duygularıdır. Bir ilişkide, her iki partner de davranışlarından sorumludur.

• Yardım alın

Çoğu zaman, arkadaşlarınızdan, ailenizden ve profesyonellerden alacağınız yardım, kişinin hayatındaki bu toksik evreye son vermede faydalı olur. Eşiniz dışında, duygularınızı doğrulayabilecek ve neler olduğunu anlamanıza yardımcı olmak için durumunuzu değerlendirebilecek kişileri arayın.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

S.1. Gaslighting arkadaşlıklarda veya aile ilişkilerinde de yaşanabilir mi, yoksa sadece romantik ilişkilerde mi görülür?

Evet, gaslighting arkadaşlıklar ve aile ilişkileri de dahil olmak üzere her türlü ilişkide meydana gelebilir. Romantik ilişkilerle sınırlı değildir. Güç veya nüfuz sahibi herhangi biri, başka bir kişinin gerçeklik algısını manipüle edebilir ve bu da gaslighting'e yol açabilir. 

S.2. Kendi anılarımdan veya algılarımdan emin değilsem, gaslighting yapıldığını nasıl anlarım?

Kendinizi sık sık anılarınızdan şüphe ederken, olaylar hakkında kafanız karışıkken veya eylemleriniz için sürekli özür dilerken buluyorsanız, gaslighting yaşıyor olabilirsiniz. Olayları ve duygularınızı belgelemek için bir günlük tutmak, tutarsızlıkları takip etmenize ve manipülasyon kalıplarını tanımanıza yardımcı olabilir. 

Gaslighting'in kurbanıysanız, zihninizin ve kalbinizin içinde devam eden savaşları çözmek için yardım almanız çok önemlidir. Gaslighting'e maruz kalan kişiler, bunun günlük işlevlerini ne kadar kötü etkileyebileceğinin farkında olmayabilir.

Gaslighting'in genel huzurunuza zarar verebileceği konusunda şüphe yoktur. Ancak, bir kurban olduğunuzu kabul etmek ve anlamak, iyileşmeye giden kapıları açabilecek bir şeydir. Hayatınızın bu zor evresinde ilerlemek için ailenizden, arkadaşlarınızdan veya profesyonel uzmanlardan yardım alın.