Prematüre Bebek ile İlgili 22 Soru, 22 Cevap
hepimizaileyiz.com.tr Yayın : 08.05.2012
Prematüre bebekler, normal doğan bebeklere göre daha savunmasızdırlar; bu nedenle bakımları çok daha fazla özen ister. Prematüre bebeklerin muayeneleri, ihtiyaçları ve riskli hastalıkları konusunda görüştüğümüz uzmanlar, aileleri dikkatli olmaları konusunda uyarıyor.
Göz Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Solmaz Akar, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Sevinç Tugay, Çocuk Hastalıkları ve Yenidoğan Uzmanı Dr. Murat Palabıyık prematüre bebekler ile ilgili en çok merak edilen soruları yanıtladı.
1.Prematüre bebeklerde göz sorunları nasıl ortaya çıkıyor?
Prematüre bebek demek gelişimi daha tamamlanmadan zamanından erken doğmuş bebek demektir ve bu da gözlerin de tam gelişemeden doğması demektir. Bu durum gözleri çok etkiler, çünkü göz dokuzuncu aya kadar gelişen bir organdır; bebek ne kadar erken doğar ise gözdeki damar ve sinirler de o kadar az gelişir. Gözün içini kaplayan retina damarları göze görme sinirinin içinden girer ve öne doğru ilerler. Erken doğuma bağlı damarlardaki eksik gelişim doğum sonrası normal ilerleyebileceği gibi anormal şekilde de gelişebilir. Buna prematüre retinopatisi diyoruz.
2. Tanı nasıl konur ?
Rutin olarak prematüre bebeklerin gözdibine bakılır. Polikliniklerimizde haftada iki veya üç gün prematüre bebeklere bakıyoruz. Birbuçuk kilo altında ve düşük doğum haftasındaki bebekler rutin muayeneye alınır. Kısa zaman aralıkları ile gözler tam gelişene kadar takip edilir. Prematüre olup gözün gelişmemiş olması mutlaka hastalığın gelişecek olması anlamına gelmez. Gözlerin %85’i doğum sonrası normal gelişimine devam ederken %15’inde hastalık gelişir.
3. Hastalık değerlendirilmesi nasıl yapılıyor?
Retina damarları göz içine görme siniri içerisinden girer. Öne doğru katettiği yollara zon diyoruz. Zon1 en az gelişmiş göz , zon III ise artık damar sistemi tamamlanmaya yakın göz demektir. Damarların bittiği yerdeki hastalık tablosuna ise ‘stage’ diyoruz. Bir gözün değerlendirilmesi hem zon hem de ‘stage’ e göre yapılır. Buna göre zon3 stage 1 en hafif tablo iken , zon1 stage 3 en ağır tablodur. Stage’ in 3 olması tedaviyi gerektirir. İki tedavi seçeneği vardır. İlki laserdir. Gelişmemiş bölgeye laser uygulayarak görme kaybına neden olacak konplikasyonlar önlenir. İkinci seçenek, tablo düzelmez ise cerrahi tedavidir.
4. Göz hastalıkları tedavi edilmezse ne olur?
Görme kaybı ile sonlanır.
5. Ailenin gözde sorun olduğunu fark etmesi mümkün mü?
Aile bu durumu gözbebeklerin beyaz görülmesi ile fark edebilir ancak bu tablonun tedavi edilemeyecek düzeyde ilerlediğinin göstergesidir. Bu nedenle doğumu takiben 1 ay sonrasında göz muayenesinin yapılaması gerekir.
6. Prematüre bebeklerin meydana gelen sorunların sebebi neler?
Prematüre bebeğin yaşatılması için verilen oksijen ile birlikte bebeğin düşük doğum haftası ve düşük doğum tartısı gözlerin gelişememesine neden oluyor. Bu tablolara çoğul gebeliklere bağlı erken doğumlarda daha sık rastlıyoruz.
7. Erken doğumlarda bebeklerdeki körlük yüzdesi kaçtır?
Yüzde 2 civarlarındadır.
8. Muayene aşamasında nasıl bir yöntem izliyorsunuz?
Bebeklerin gözbebekleri bazı damlalar ile büyütüldükten sonra bir anestezist gözetiminde başa takılan indirekt oftalmoskop denilen özel bir cihazla gözdibini inceliyoruz. Laser tedavisini de aynı yöntemle uyguluyoruz. Laser tedavisi esnasında prematüre bebeklerin birçok sorunları olduğu için genellikle genel anestezi kullanmıyoruz. Bebekler biraz ağlıyor ama körlükten kurtulmak her şeye değer diye düşünüyoruz.
9. Prematüre bebek ne demektir?
Normal hamilelik süreci 40 haftadır. (280 gün) 37. gebelik haftası ve öncesinde gelişimini henüz tamamlamadan doğmuş bebeklere prematüre(preterm) bebekler diyoruz. Prematüre bebekler doğdukları gebelik yaşına göre 3 gruba ayrılırlar. 24-31 hafta arası doğanlar ileri derecede prematüreler, 32-35 hafta arası doğanlar orta derecede prematüreler, 36-37 hafta arası doğanlar sınırda prematüreler. Doğum ağırlıklarına göre de 3 grupta sınıflandırılırlar. 2500 gr.dan az olanlar düşük doğum ağırlığı (LBW: low birth weight), 1500 gr.dan az olanlar çok düşük doğum ağırlığı (VLBW: very low birth weigt ),1000 gr.dan az olanlar aşırı düşük doğum ağırlığı(ELBW: extremly low birth weight).
10. Prematüre bebek doğumunun nedenleri nelerdir?
Prematüre doğum nedenlerini üç ana başlık halinde sayabiliriz. Birincisi anneye ait olan nedenler: Önceki doğumda prematüre bebek doğurma öyküsü, anne yaşının 17 yaş öncesi ve 35 yaş sonrası olması, fazla aktivite, stres, düşük sosyoekonomik düzey, yetersiz beslenme yetersiz ve düzensiz gebelik bakımı, gebelikte sigara ve alkol kullanımı, iki gebelik arasında 2 yıldan az süre olması, gebelik zehirlenmesi denilen idrarda protein kaybı ve ödem ile giden tansiyon yükselmesi, annede bulunan kalp, böbrek, akciğer, damar hastalığı ya da annede enfeksiyon varlığı.
İkincisi bebeğe ait nedenler: Çoğul gebelikler, bebekteki kromozom anomalileri, amnios sıvısının fazlalığı, bebekteki enfeksiyon hastalıkları. Son olarakta genital nedenler dediğimiz rahim ve doğum kanalındaki yapısal bozukluklar, servikal yetersizlik, plasentanın yapısal bozuklukları (plasentanın erken ayrılması, yerleştiği yerin altta olması) prematüre doğum sebepleri arasındadır.
11. Prematüre bebeklerde ileri yaşlarda ne tür sorunlar görülür?
Prematüreler yaşam süreçleri boyunca organlarının tam gelişmemiş olarak doğmasına ve uygulanmak zorunda kalınan oksijen tedavisine bağlı olarak solunum ve göz damarlarında gelişim problemleri başta olmak üzere beyin kanaması geçirdiyse buna bağlı havale, spastisite, motor mental gelişim gerilikleri, işitme kaybı gibi sorunlarla karşılaşırlar.
PDA denilen kalp problemleri, uzamış sarılık sorunu ve mide barsak sistemini ilgilendiren hastalıklar da görülebilir. Motor ve zihinsel gelişimde görülen olumsuzluklar geçirilen beyin kanaması havale gibi sorunlarla ilişkilidir ve doğum kilosu- gebelik haftası azaldıkça artar. Yenidoğan döneminde aylarca aldıkları oksijen tedavisi ise ileride astım benzeri kronik akciğer hastalıkları, sık akciğer enfeksiyonu ve gözlerde körlük yapabilir. Yapılan çalışmalar 1500-2500 gram arasında doğan bebeklerin dil, sosyal beceri ve motor gelişimde gecikme riskinin iki kat fazla olduğunu gösterir.
12. Bu bebekler ne zaman hastaneden çıkabilecek duruma gelirler?
Prematüre bebeklerin taburcu edilmesinde bazı önemli noktalar var. Eve giderken, ağızdan rahatlıkla besleniyor olması, küvöz dışında vücut ısısını koruyabilmesi önemlidir. Solunum açısından problemleri çözülmüş olması da gerekir. Nadiren uzamış ve kronik olarak oksijen alması gereken bebekler eve oksijen tüpü eşliğinde gönderilebilir.
13. Anne ve babalar bebek eve geldikten sonra nelere dikkat etmeli ve nasıl bir bakım yapmalıdırlar?
İlk 6 ay içinde nedensiz ani bebek ölümlerini nadir de olsa bu bebeklerde daha sık görüyoruz. Anne - babaya ilk yardım eğitimi ve bebeğin doğru yatırılma, beslenme pozisyonları öğretilmelidir. Prematüre bebekler savunma sistemlerinin tam gelişmemiş olmasına bağlı olarak daha kolay hastalanırlar. Bu nedenle taburcu edildikten sonra özellikle kış aylarında kalabalık ve sigara içilen ortamlardan, fazla temastan uzak tutulmalı, eve ziyaretçi kabul edilmemelidir. Oda ısısı fazla sıcak veya soğuk olmamalı, 22-23 derece civarında tutulmalıdır ve giysileri oda sıcaklığına uygun olmalıdır.
14. Beslenmelerinde nelere dikkat edilmelidir?
Prematüre bebeklerde emme ve yutma koordinasyonu tam olarak gelişmemiştir. Bu koordinasyon 32. haftadan sonra geliştiği için 32. haftadan önce doğan prematürelerde beslenme ağız veya burundan sokulan sonda ile sağlıyoruz. Beslenmeyi tolere edemeyen çok küçük prematürelerde damar yolu ile besleme yapıyoruz. Bu süre içinde anne sütü sağılarak kullanılacağı güne kadar saklanıyor. Prematüreler için en uygun besin kendi annesinin sütüdür. Prematüre doğmuş bebeklerin annelerinin sütü zamanında doğmuş bebeklerden içerik olarak çok farklıdır. Eğer anne sütü yetersizse özel mamalar kullanılabilir. Bu bebeklerin kemik gelişimlerinin normal olması için D vitamini, kansızlık gelişmesini önlemek için de 2. aydan itibaren veya doğum kiloları 2’ye katlandığından itibaren 1 yaşına kadar sürdürülmek üzere demir tedavisine başlıyoruz. Bunlara ilaveten düzeltilmiş yaşı 40 haftalık olana kadar folik asit ve çinko tedavileri de öneriyoruz. Bebeğin düzeltilmiş yaşı 4-6 ay olduğunda ek gıdalara geçilebilir. Bebeğin beslenirken oturma pozisyonunda başının dik olmasına dikkat etmek gerekir.
15. Bebek prematüre doğduğu için aşı yapılmalı mıdır yoksa beklemek gerekir mi?
Asla aşılarını geciktirmemek gerekiyor. Sadece hepatit B aşısını bebeğin kilosu 2 kiloya ulaşana kadar erteleyebiliyoruz. Diğer bütün aşılar takvim yaşına göre yapılıyor.
16. Ani bebek ölümleri prematüre bebeklerde sık mı görülür?
Evet, prematüre bebeklerde ani bebek ölümleri görülebilir. Biz önlem olarak yoğun bakımdan çıkarttığımız prematüre bebekleri evlerine ev tipi solunum monitörleriyle birlikte gönderiyoruz. Bu monitörü kullanırken annelerin panik yapmasına gerek yok; çünkü çok kolay bir kullanımı var. Monitör öttüğü zaman bebeğin solunumu durmuş demektir. Annenin gidip, bebeği okşaması bebeğin tekrar nefes almasını sağlar.
17. Bebeğin yatış pozisyonu önemli midir?
Ani bebek ölümlerindeki önemli faktörlerden bir tanesi bebeğin prematüre doğması ve yüzüstü yatmasıdır. Bu bebeklerin evde sırt üstü yatması gerekir. Hafif başı yana dönecek şekilde yatmalılar. Yan yatmayı sağlayacak yastıklar vardır fakat bunları çok fazla önermiyoruz; çünkü yastık desteği aldığında ilerleyen aylarda bebek koluyla yastığı iterek yüzüstü pozisyona geçebilir ve solunumu engellenir.
18. Oda sıcaklığı bebeğin sağlığı açısından önemli midir? Kaç derece olması gerekir?
Bir diğer faktör de aşırı sıcak çevre ve aşırı kalın örtülerdir. Anneler çocuğu üşütmekten korkar ve odayı iyice ısıtırlar. Kapılar kapatılır, camlar açılmaz. Çok sıcak ve havasız bir ortam yaratılır. Bebek bir de kat kat giydirilir. Bu da ani bebek ölümü riskini artırır. Bütün bebekler için geçerli olan şey ferahlıktır. Oda sıcaklığının serin yani 20-22 derece olması yeterlidir. RSV gibi virüsler böyle sıcak ve nemli ortamları severler. Çocuğu soğukta bıraktığınız zaman üşütmez, aşırı sıcakta bıraktığınızda üşütür.
19. Prematüre bebeklerde ilerleyen dönemde spastik belirtiler ortaya çıkabilir mi?
Prematüre bebekler de spastik çocuklar olabiliyorlar. Eskiden yoğun bakım imkânlarının gelişmediği dönemlerde çok şiddetli beyin kanamaları olur ve bebeklerde ağır hasarlar meydana gelirdi. Bu çocuklar maalesef, spastik tetra parazi dediğimiz, kolların bacakların tutmadığı, yatalak, nöbet geçiren çocuklar halinde taburcu edilirlerdi. Ama günümüzde yoğun bakım ünitelerindeki olanaklarla birlikte bu risk azaldı. Fakat yine de hiçbir sorun olmasa bile bu bebeklerin 6. aydan itibaren ayakları at ayağı gibi öne doğru dönmeye başlıyor ve ayaklarının ucuna basarak yürüyor. Buna spastik diparezi diyoruz.
20. Spastik diparezi’nin tedavisi var mı?
Bu hastalığın bir özelliği var, bebek 6 ay civarındayken oluşmaya başladıysa nörologların ve fizyoterapistlerin tedavisiyle tamamen normale döndürülebiliyor.
21. Prematüre bebekleri virüslere ve enfeksiyonlara karşı korumak için nelere dikkat etmeliyiz?
Kronik akciğer hastalığı da bu bebeklerde görülebiliyor. Özellikle uzun süre solunum cihazına bağlı kalmış bu bebeklerin akciğer yapısı değişebiliyor. Bazı enfeksiyonlara karşı dirençleri azalıyor. RSV virüsü bunların başında geliyor. Prematüre bebek eve gittikten sonra hayatının ilk bir yılı içerisinde çok dikkatli bir biçimde korunmalıdır. RSV denilen virüs hafif bir burun akıntısı yapar, o gün burnumuzu çekeriz, sileriz, başka bir şey yapmaz. Defalarca RSV enfeksiyonu oluruz fakat bizde bağışıklık yapmaz. RSV virüsü elde yaşar, eliniz burnunuza değdiğinde bu virüs elinizdedir ve elinizi yıkamadan prematüre bebeği ellerseniz o RSV virüsü bebeğin akciğerlerine gider. Bebek hastaneye yatmak hatta yoğun bakımda solunum cihazına bağlanmak zorunda kalabilir. Bunu engellemek için el temizliği çok önemlidir. Solunum yoluyla da bulaşır. Özellikle prematüre bebeğin okula giden bir kardeşi varsa ve nezle veya gribi varsa ellerini çok iyi temizlemelidir. Prematüre bebekler için bu virüse karşı bir ilaç var. Bebeklerin direncini çok artırıyor.
22. Sigara içmenin bu bebeklere ne gibi etkileri vardır?
Sigara içmek bebeklerde ani ölüm riskini artırır. Hamilelikte sigara içilmiş olması, doğduktan sonra evde sigara içen biriyle temas etmesi büyük risk faktörüdür. Biz evde sigara içmiyoruz gibi bahaneler geçersizdir. Sigara içenlerin nefesinden çıkan partiküller bile prematüre bebeğe zarar verebilir.
Sigara içmek bebeklerde ani ölüm riskini artırır. Hamilelikte sigara içilmiş olması, bebeğin doğduktan sonra evde sigara içen biriyle temas etmesi büyük risk faktörüdür. Biz evde sigara içmiyoruz gibi bahaneler geçersizdir. Sigara içenlerin nefesinden çıkan partiküller bile prematüre bebeğe zarar verebilir.
