Kıskançlıktan Uzak Çocuk Yetiştirmek İçin Ailelere Öneriler 

Psikolog Ezgi Dokuzlu Tezel
Yayın : 19.03.2025

Kıskançlık, değerli bir nesneye veya ilişkiye yönelik bir tehdit algılandığında ortaya çıkabilen karmaşık, savunmacı bir tepkidir. Çocuklarda kıskançlık genellikle ebeveynin sevgisi ve şefkati bir kardeşin gelişiyle bölündüğünde ortaya çıkar. İlginç bir şekilde, çocuklardaki kıskançlık genellikle anneyle daha çok ilişkilendirilir çünkü birçok küçük çocuk anneye daha yakın olma eğilimindedir.

Kıskançlık çocuklarda yaygın bir duygudur, ancak deneyimleyebilecekleri en tatsız duygulardan biridir. Duygu, ebeveynlerinin ve bakıcılarının sevgisini ve ilgisini kaybetme korkusundan kaynaklanır. Ayrıca diğer kardeşlere karşı öfke, kaygı veya kızgınlığa da neden olabilir. Ayrıca , çocuklar bir kardeş veya bir arkadaşını kıskanırlarsa sık sık anlaşmazlıklar veya kavgalar yaşayabilirler.

Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu ile kadına şiddet olaylarının temel nedeni olarak gösterilen “kıskançlık” konusunu ele aldık. Nedir bu kıskançlık? Her ilişkide olması gereken bir duygu mudur? “Kıskançlık, ikili ilişkilerde en yıpratıcı duygulardan ve günümüzde eşler arasındaki en büyük sorunlardan biri” diyor Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu.

Yaşamın ilk yıllarında sevilen kişiyi başkalarıyla paylaşmak istememe olarak gözlemlenebilen kıskançlığın ileriki yaşlarda yetişkin bireyler için huzursuzluk verici boyutlara ulaşabileceğini belirten Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Kıskançlık, güçlü ilişki kurulan kişiyle olan bağın bozulma korkusu veya tehlikeye girmesini hissetmenin getirdiği korku, yoğun huzursuzluk ve öfke ile kendini gösteren sapkın bir duygu durumudur. Aslında kıskançlık tam olarak bir duygu değil tepki, şüphe ve düşüncelerin oluşturduğu karmaşadır” açıklamasında bulundu.

Kıskançlığın doğal bir duygu olduğunu anlamanız, çocuğunuza yardım etmenin ilk adımıdır. Çocuklarda kıskançlığa yol açabilecek yaygın ebeveynlik hatalarını ve bunlarla nasıl başa çıkılacağını öğrenmek için bu yazıyı okuyun.

Çocuklarda kıskançlığın belirtileri, annelerinin dikkatinin başka birine veya bir şeye kayması durumunda, dört ila beş aylık bebeklerde bile görülebildiğini biliyor muydunuz?

“Kıskançlık Bir Duygu Değil, Karmaşadır”

1. Kıskançlıktan Uzak Çocuk Yetiştirmek İçin Aileler Nelere Dikkat Etmeli?

Çocuklarda kıskançlığın temel nedeni, anne-babanın ve bakıcıların sevgi ve ilgisini kaybetme korkusudur. Çocuklarda kıskançlığa yol açabilecek ebeveynlik davranışları arasında; aşırı şımartma, aşırı koruma, otoriter ebeveynlik, başkalarıyla karşılaştırma, sağlıksız rekabeti teşvik etme ve doğum sırasına göre çocuklara öncelik verme yer almaktadır.

Çocuklarda kıskançlık; öfke, kaygı, aşırı hassasiyet ve sahiplenme duygusu şeklinde ortaya çıkabilir.  Çocuklardaki olumsuzluğu azaltmak için kıskançlıktan ziyade çabayı teşvik edin. 

Neler Çocuklarda Kıskançlığa Sebep Olur?

2. Çocuklarda Kıskançlığa Neden Olan Ebeveynlik Hataları

Ebeveyn davranışı çocuklukta kıskançlığın tetikleyicisi olabilir. Örneğin, çocuklar genellikle ebeveynlerini etkilemek ve onlardan ekstra ilgi görmek için isteklidir. Ebeveynler her zaman bir çocuğa diğerlerinden daha fazla ilgi gösterirse, çocukta yavaş yavaş kıskançlık gelişebilir.

Kıskançlığa neden olabilecek ebeveynlik hatalarından bazıları:

2.1. Çocuğunu Aşırı Şımartan Aile 

Çocuğu çok fazla şımartırsanız, evde yenilmemiş hissedebilir. Aileye yeni bir çocuk geldiğinde veya ondan daha güçlü bir arkadaşla karşılaştığında, güvensiz hissederler. Çocuklar, bu güvensizliğin sebebinin yeni doğan bebek veya arkadaş olduğunu düşünebilirler. İstenilen ilgiyi görmediklerinde depresyona girebilirler ve gelecekte aşağılık kompleksi geliştirebilirler. Bu güvensizlik , uygun şekilde ele alınmazsa çocuklarda saldırganlık olarak da ortaya çıkabilir .

2.2. Çocuğunu Aşırı Koruyan Aile 

Çocuğu aşırı korumak ve sonra bir gün pençelerinden kurtarmak, onları aniden vahşi doğada bırakmak anlamına gelir. Çekingen, ürkek ve utangaç olabilirler ve bu da kendine güvenen bir çocuk gördüğünde kıskançlığa yol açabilir.

2.3. Çocuğuna Karşı Otoriter Ebeveynlik

Çocuğu aşırı kontrol etmek de ebeveynlerin yaptığı bir diğer hatadır ve bu da onlarda kıskançlık yaratır. Sebebini açıklamadan katı kurallar ve düzenlemeler koymak çocuğu etkileyecektir. Özgüven eksikliğiyle büyürler ve kardeşlerinden veya arkadaşlarından daha az değerli hissederler.

2.4. Çocuğunu Başkalarıyla Karşılaştıran Aile Yaklaşımı 

Ebeveynlerin yaptığı bir diğer tehlikeli hata da çocuklarını birbirleriyle kıyaslamaktır. Kıyaslamalar sadece kıskançlığa, rekabete ve özgüven eksikliğine yol açabilir. Kendini küçümsenmiş hisseden çocuk , diğer çocuğun başarısını ve mal varlığını kıskanmaya başlayabileceği veya hatta onlara karşı bir kin geliştirebileceği için manipülatif bir çocuk olabilir.

2.5. Çocuğa Karşı Sağlıksız Rekabet Yaratmak

Çocuklara aynı aktiviteyi yaptırıp sonuçlarını karşılaştırmak aralarında sağlıksız bir rekabet yaratacaktır. Bir çocuk diğerinden daha az becerikli olabilir, ancak aynı aktiviteyi benzer hassasiyetle yapmaları konusunda ısrar etmek yanlış olabilir ve kıskançlığa yol açabilir.

2.6. Doğum Sırası 

Bazen aileler bir çocuğa doğum sırasına göre daha fazla ilgi gösterebilir. Örneğin, ilk kardeş, ebeveynlerinin kendisine daha fazla ilgi gösterdiğini gördüğünde yeni doğan kız veya erkek kardeşini kıskanabilir. Yenidoğanın gelişiyle, büyük çocuklar tahttan indirilmiş hissedebilir ve bu da kıskançlığa yol açabilir.

3. Kıskançlıktan Uzak Çocuk Yetiştirmek İçin Ailelere Öneriler 

3 yaşından sonra çocukların aile içerisinde belli ölçüde ve belli konularda söz hakkında sahip olmaları gerekir.

Çocuklar anne ve babasının tartışmalarına mümkün olduğunca şahit olmamalı, tartışılsa bile çocuk tartışmanın yıkıcı olmayıp suçlayıcı ifadeler içermediğinde aslında yapıcı olduğunu da görmeli. Tartışma sonunda çocuk, konu hakkında uzlaşıldığına şahit olmalıdır.

Ailede ebeveynler birbirine karşı saygılı ve anlayışlı olmalı, bunu çocuklarına da yansıtmalıdır.

Çocuk, anne ve babanın arasındaki bağı hissetmeli. Ailede “çocuk” olduğunun farkında olmalıdır.

Çocuklar herhangi bir sebeple aşağılanmamalı, hakarete maruz kalmamalıdır.

Anne ve babalar zaman zaman çocukların problem yaratmaması için tatile veya kısa seyahatlere giderken bu durumu çocuklardan gizlemekte. Bu durum çocuklarda terk edilmiş hissi yaratabilir. Çocuklara yaşına uygun iletişim tarzıyla her durum açıklanabilir. Yanıtsız kalan veya açıklanmayan, gizlenen konular çocukların zihninde hatalı yanıtlar bulabilir. Bu durum ilerideki yaşantılarına olumsuz yansıyabilmektedir.

Erkek çocuklarında cinsiyeti vurgulanarak yapılan övgüler çocuğun küçük yaşta bu yanlışa alışmasına sebep oluyor. Özellikle ülkemizde erkek çocuklarına bu konuda söylenenler çocukların ileride çevresindeki kişilere ve en önemlisi karşı cinse karşı olan bakış açısını olumsuz etkileyebiliyor. Çocuğa, erkek olmanın bir ayrıcalık olduğu öğretildiğinde annesi dahil çevresindeki kadınlara daha az saygı duyar ve bu durum sosyal ilişkilerine veya iş ilişkilerine de yansıyacaktır.

“Aslansın”, “Kaplansın”, “Erkek adamsın” gibi yakıştırmalarla erkek çocuklarının yüceltilmesi, komşu çocuklarıyla yarıştırılması ve bunun kız çocuklarının yanında yapılması hem kardeş kıskançlığını tetikleyebilir hem de kardeşler arasındaki eşitliğin, adaletin kaybolmasına sebep olur. Bu durum çocukların gelişimi için oldukça sağlıksızdır.

Sünnet törenlerinin abartılması, çocukların “taht” üzerinde taşınması, “erkeklik” kavramına verilen önemin çocuğun yaşamının ilk yıllarında bu denli gündemde olması, erkeklerin ağlamasının ebeveynler tarafından güçsüzlük olarak öğretilmesi gibi hatalar çocuğun kişiliğini, psikolojisini ve sosyal ilişkilerle ilgili inançlarını bozmaktadır.

Çocuklarda Kıskançlıkla Başa Çıkmanın Yolları

4. Çocuklarda Kıskançlıkla Başa Çıkmak İçin Alınacak Önlemler

Çocuğunuzdaki kıskançlıkla başa çıkmadan önce, kardeşlerinizi, arkadaşlarınızı, komşularınızı veya başka herhangi birini kıskanmadığınızdan emin olun. Bunu sisteminizden çıkarmadığınız sürece, çocuğunuzda bununla etkili bir şekilde başa çıkamazsınız.

İşte, çocuklarda kıskançlıkla başa çıkmanın yolları:

4.1. Çocuğunuzun Kıskançlığını Hırsa Dönüştürün

Çocuğunuzun kıskançlığını olumlu bir kanala yönlendirmek, olumsuz duygularını azaltmanın harika bir yoludur. Örneğin, çocuğunuz arkadaşının iyi notlar alması nedeniyle üzgünse, daha çok çalışması ve daha iyi notlar alması için onu teşvik edebilir ve motive edebilirsiniz.

Çocuğunuz ders çalışmaya kendini kaptırdığında, birinden nasıl daha hızlı koşacağına odaklanmayacaktır. Odaklarını doğru yöne çevirecek ve yetersizlik duygularının üstesinden otomatik olarak gelebilecektir.

4.2. Çocuğunuzu Dinleyin

Çoğu durumda, kıskanç ve hasetçi davranış derinden kaynaklanır. Bu tür davranışların arkasında belirli bir sorun veya endişe vardır. Çocuğunuzla konuşun ve belirli bir kişiden neden kıskandıklarını veya belirli bir durumdan neden hoşnutsuz olduklarını öğrenin ve sonra onları dinleyin.

Çocuğunuzun daha düşük özsaygıya ve özgüvene sahip olabileceği durumlar olabilir. Olumlu yönlerinden yeterince emin olmayabilirler ve bu da başka birine karşı kıskançlık sergilemelerine neden olabilir. Duygularını ifade edebilecekleri ve nasıl hissettikleri hakkında açıkça konuşabilecekleri güvenli, yargısız bir alan yaratın.

Çocuklarda kıskançlıkla başa çıkma stratejileri arasında altta yatan nedene dikkat etmek yer alır.

4.3. Klasiklerden okuyun

Klasik hikayeler ve masallar altlarında pek çok ahlaki mesaj iletir ve siz bunları vurgulamasanız bile, çocuğunuz gelişiminin kritik aşamalarında bunlardan ders çıkaracaktır. Yatmadan önce kitap okumayı günlük bir rutin haline getirin. Çocuğunuza yardımsever olmak, şefkatli olmak ve iyi niyetli olmak gibi niteliklerden bahseden ahlaki değerler içeren daha fazla kitap alın. Bu, çocuğunuzun yaptığı şeyin doğru olmadığını anlamasına yardımcı olacaktır.

4.4. Örnekler Kullanarak Çocuğunuza Açıklamalar Yapın 

Herkese karşı olumlu hisler beslemenin önemini vurgulamanın bir diğer harika yolu da kendinizi örnek göstermektir. Başkalarına mizah anlayışları, iyi davranışları veya sahip olabilecekleri herhangi bir nitelikleri için iltifat edin. Çocuğunuzun önünde bu tür iltifatlarda cömert olun.

4.5. Çocuğunuza Paylaşmanın Önemini öğretin

Çocuklar sebepsiz yere diğer çocuklara karşı kin beslemeye eğilimlidir. Eğer durum buysa, küçük çocuğunuza paylaşmanın ve şefkat göstermenin önemini öğretin. Bu, güvensizliklerini gidermelerine yardımcı olacaktır. Er ya da geç, çocuğunuzun bir zamanlar kıskandığı bir çocuğun arkadaşlığından keyif aldığını göreceksiniz.

Kıskançlığa neden olabilecek durumlarda başkalarının nasıl hissedebileceğini düşünmelerini teşvik edin. Bu, kıskançlığı azaltmaya ve şefkat oluşturmaya yardımcı olur.

4.6. Her Koşulda Çocuğunuza Sevgi Gösterin

Çocuğunuzu sevmediğinizi söylemiyoruz. Bunun yerine, hayatlarının bu aşamasında alabilecekleri tüm sevgi ve şefkate ihtiyaç duyduklarını vurguluyoruz. Nedeni ne olursa olsun, sevgi ve özenle birleşen ebeveyn rehberliği her zaman işleri düzeltebilir ve onları doğru yola daha hızlı sokabilir.

4.7. Çocuğunuzu Başalarıyla Karşılaştırmalardan Kaçının

Bir çocuğu diğeriyle karşılaştırmayın, çünkü bu onları değersizleştirir. Uzun süreli gerginlikler geliştirebilir. Bu karşılaştırmalar çocukların "Sen onları benden daha çok seviyorsun" veya "Sen onları benden daha iyi sanıyorsun" sonucuna varmasına neden olur. Bir çocuğun okul ödevlerini, karnelerini ve sınav puanlarını asla kardeşleri veya arkadaşlarıyla karşılaştırmayın. Bunlar çocuğunuzun daha çok çalışmasına yardımcı olmaz. Bunun yerine, onlarda kızgınlık yaratır.

Kıskançlık duyguları çocuklukta yaşanan normal gelişimsel ve duygusal deneyimlerdir.

4.8. Her çocuğun kendine özgü bir gücünün gelişmesine yardımcı olun 

Her çocuk ebeveynlerinden güçlü yönlerini duymayı sever. Bu belirli güç hakkında konuşmak, öz saygılarını besleyecektir. Her çocuğun ilgi alanlarına ve mizacına göre benzersiz bir gücün gelişmesine yardımcı olun. Her iki çocuğunuzdan da birbirlerine hayranlık dolu sözler söylemelerini isteyebilirsiniz, böylece benzersiz güçlerinin ne olduğunu bilirler.

4.9. İşbirlikçi Davranışı Güçlendirin

Çocuklarda kıskançlıktan kurtulmanın en basit yollarından biridir. Onları birbirlerini destekleyecek şekilde şekillendirin. Onlara paylaşma, yardım etme ve birlikte çalışma anları verin ve çabalarına değer verin. Sizden böyle olmalarını istediğinizi anladıklarında bu davranışları tekrarlayacaklardır.

Çocuğunuzun sınıf arkadaşının iyi notları veya abisinin yeni bir bisiklet alması nedeniyle kıskançlık duyduğunu fark ederseniz, çocuğunuzun yanına oturun ve ona hayatta bir şey başardığı ve bunun için ödüllendirildiği durumları hatırlatın. Yakın katılımınız onlar için büyük bir fark yaratır.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

S.1. Çocuklarda kıskançlık duygusu hangi yaşlarda ortaya çıkar?

Kıskançlığın erken belirtileri altı aylık bebeklerde bile görülebilir ve on ila 13 ay arasında daha belirgin hale gelir.

S.2. Kıskançlık bir kaygı biçimi midir?

Kıskançlık bir kaygı biçimi olmayabilir, ancak kaygı hissi olarak kendini gösterebilir. Dahası, aşırı kıskançlık, artan kalp hızı, terleme ve yorgunluk gibi kronik kaygı semptomlarına benzer semptomlar üretebilir.

S.3. Çocuğumda kıskançlık duygusunun gelişmesini nasıl önleyebilirim?

Kıskançlık doğal bir duygudur ve bundan tamamen kaçınmak her zaman mümkün olmayabilir. Ancak, her çocuğa bireysel ilgi göstermek, çocuklar arasında açık iletişimi teşvik etmek, kayırmacılıktan ve adil olmaktan kaçınmak ve çocukları kardeşleri ve akranlarıyla karşılaştırmaktan kaçınmak gibi sağlıklı yetiştirme teknikleri kıskançlık duygularını uzak tutmaya yardımcı olabilir.