Travmatik Olaylar Çocukları ve Gençleri Nasıl Etkiler? 

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 03.03.2023

Travmatik olaylar, çocukları korkmuş, sıkıntılı veya bunalmış hissettiren ani, beklenmedik ve şok edici deneyimlerdir. Bu olayların başında depremler, orman yangınları, araba kazaları veya ciddi şekilde yaralanmış birinin görülmesi yer alabilir.

Deprem gibi travmatik olayların çocukların güven duygusunu sarsacağını belirten Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Melek Gözde Luş, çocuklarda ve ergenlerde yaş grubuna göre çeşitli davranışların görülebileceği uyarısında bulundu. 

Çocuklarda Ortaya Çıkacak Tuvalet Kaçırma ve Bebeksi Konuşmaya Dikkat! 

1. Travmatik Olaylara Her Çocuk Farklı Tepki Gösterir 

Çocuklar bu deneyimlere çeşitli şekillerde tepki verebilirler. Tepki verme biçimleri aşağıdaki gibi şeylere bağlıdır:

• Kaç yaşındalar
• Geçmişte travmatik deneyimler yaşayıp yaşamadıkları
• Geçmiş travmatik deneyimlere nasıl tepki verdikleri
• Aileden, arkadaşlardan ve okuldan ne tür bir destek aldıkları ve ne zaman aldıkları.
• Çocukların bir olayı nasıl yaşadıkları ve anladıkları, olay sırasında ve sonrasında hissettikleri sıkıntıyı ve nasıl iyileşeceklerini de etkiler. Örneğin iki çocuk aynı orman yangınından geçebilir. Bir çocuk öleceğini düşünürse, olayı diğer çocuktan daha travmatik olarak yaşayabilir.

Kişilik ve mizaç da çocukların tepkilerini etkiler.

Özellikle küçük yaştaki çocuklarda regresyon denilen, daha erken dönemlere bir gerileme hali olabilir. Bu gerileme halinin, tuvaleti kaçırma ve bebeksi konuşma gibi küçük yaşlara doğru yönelme eğilimleri olabilir. 

2. Travmaların Çocuk Davranışlarında Yarattığı Gerileme Hali 

• Çocuk ve Gençlerde Travmalar Oluşabilir

Deprem ve doğal afetler gibi aniden gelişen olaylar nedeniyle çocuk ve ergenlerin alışık oldukları düzenlerin değişebilir. Çocuk ve ergenlerin günlük yaşantılarının ve düzenlerinin bozulmasıyla beraber travmalar gözlemlenebilmektedir.

• Güven duyguları sarsılabilir 

Yaşanan olay nedeniyle çocukların güven duyguları sarsılır. Çocuklar güvenleri sarsıldığı için hem geleceğe yönelik bir korku içerisinde olurlar hem de yeterlilik duyguları azalır, bunlara derin bir üzüntü ve kayıp duygusu da eşlik eder.

• Tuvaleti kaçırma ve bebeksi konuşma gibi davranışlar ortaya çıkabilir 

Çocuklarda yaş grubuna göre ve ergenlerde, erken dönemde bu tip tepkilerin ortaya çıkacağını bilmek önemlidir. Özellikle küçük yaştaki çocuklarda regresyon denilen, daha erken dönemlere bir gerileme hali olabilir.

Bu gerileme hali, tuvaleti kaçırma, bebeksi konuşma gibi küçük yaşlara doğru yönelme eğilimleri; büyük çocuklarda kafası karışıkmış gibi görünme, öfke davranışları, dona kalma ve içe kapanma tarzı davranışlardır.

3. Afet Haberlerinin Medyada Sık Sık Yer Alması Çocukları Olumsuz Etkiliyor

• Çocuğunuza, bilmesi gereken bir şey varsa ona söyleyeceğinizi bildirin.
• Medyada gördüklerini ve duyduklarını sınırlayarak yürümeye başlayan çocuğunuzun veya okul öncesi çocuğunuzun afet haberleriyle başa çıkmasına yardımcı olun. Gördükleri veya duydukları her şeyi anlayabilecekleri şekilde dinlemek ve açıklamak için  çocuğunuza zaman ayırın.
• Okul çağındaki çocuğunuza doğru, yaşına uygun bilgiler ve konuşma fırsatları vererek, afet haberleriyle başa çıkmasına yardımcı olun.
• Medyada gördükleri ve ayrıca bilgileri nereden aldıkları hakkında onlarla konuşarak, ergenlik çağındaki çocuğunuzun afet haberleriyle başa çıkmasına yardımcı olun.  Olayla ilgili çok fazla haber görmenin kendilerini stresli veya üzgün hissetmelerine neden olabileceğini açıklayabilirsiniz.

4. Travma Etkileri Çocuklar Üzerinde Nasıl Hafiletilebilir?

• Arkadaşlarıyla bir arada olmak iyi gelecektir 

Bu davranışların ilk dönemlerde gözlemlenmesi çok ve bu bir hastalık belirtisi değildir. Okul gibi çocukların birlikte vakit geçirdikleri alanların tekrar açılması, bu süreçte onların psikolojik durumları için çok olumlu etkiler oluşturacağı düşünülmektedir.

• Travmatik Olaylardan Sonra Psikolojik Destek Alınabilir

Siz ve çocuğunuz travmatik bir olaydan sonra muhtemelen stresli hissedeceksiniz - örneğin, bunun hakkında çok düşünebilirsiniz. Muhtemelen zamanla daha iyi hissedeceksin. Travmatik bir olaydan sonraki günlerde ve haftalarda çocukları desteklemek ve travmatik bir olaydan sonra kendinize bakmak hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

Bazen sizin veya çocuğunuzun daha iyi hissetmek için daha fazla desteğe ihtiyacı olabilir. Eğer kendinizin veya çocuğunuzun desteğe ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız,  bir psikologla veya  aile hekiminizle görüşün. 

Bazı çocuklar travmatik bir olayın ardından çok üzülebilse de, çoğu çocuk zamanla bu durumun üstesinden gelir ve iyileşir.