Depremzede Çocuklara Nasıl Psikolojik Destek Verilmeli?

Melis DEMİRYAS
Yayın : 08.03.2023

Deprem gibi afetlere maruz kalan çocuklara psikolojik müdahalenin doğru zamanda ve doğru içerikte yapılması büyük önem taşıyor. Bu nedenle, uzmanlara depremzede çocuklara psikolojik yönden yardım ederken nelere dikkat edilmesi gerektiğini sorduk.  

Depremde ebeveyn kaybı olması halinde çocuğa açıklamanın olabildiğince en kısa sürede ve en güvendiği kişi tarafından yapılması gerektiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Elvin Akı Konuk, eğer çocuğun herhangi bir yakını yoksa bu bilginin çocuğun sorumluluğunu alacak kişi tarafından verilmesi gerektiğini söyledi.

Konuk; "Ölümün kendisi travmatik olsa bile gerçek çocuğa açıklanmalı, açıklarken duygular gizlenmemeli, çocuğun sorduğu sorulara uygun ve kısa yanıtlar verilmeli, duygularını ifade etmelerine izin verilmelidir.” tavsiyesinde bulundu. 

Uzman Klinik Psikolog Elvin Akı Konuk, deprem gibi afetlerde çocuklara doğru yaklaşım konusunda değerlendirmede bulundu. 

1. Kimler Müdahale Etmeli? 

Travma konusunda çalışan uzmanlar gerekli psikolojik desteği vermeli. Afet zamanlarında psikolojik müdahalenin doğru zamanda ve doğru içerikte yapılması gerekir. Travma bilgisi olmadan çocuklara yönelik psikolojik müdahalenin yapılması uygun değildir. Bu hem destek veren kişiye hem de çocuğa duygusal açıdan daha fazla zarar verebilir. Bu nedenle travma ile çalışan uzmanlar tarafından müdahalenin ve sağaltımın yapılması gerekir.

2. İlk Aşamada Çocuğun Temel İhtiyaçları Karşılanmalı 

İlk aşamada depremi yaşamış çocuklara yönelik hedef kuşkusuz öncelikle beslenme, barınma gibi en temel yaşamsal ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Çocuklar ancak bu ihtiyaçlar karşılandıktan sonra duygusal açıdan iyileşmeye hazır hale gelir ve stabilize olurlar. Sonrasında bağ kurma ve çocuğu duygusal açıdan düzenleyebilme ve güvenlik hissini tekrar oluşturma sağlanmalıdır. 

3. Depremzede Çocuğun Psikolojisini Anlamak

• Güvenli bağlanma travmayı aşmada önemli 

Çocuk ile bakım veren arasındaki güvenli bağlanma önemlidir. Öncelik olarak bakım veren kişilerin de kendi baş etme becerileri oldukça önemlidir. Eğer çocuk güvendeyse, rutini korunabiliyorsa, çocuk ile bakım veren arasında güvenli bağlanma varsa çocuklar bu travmanın üstesinden çok daha kolay gelebilecektir. 

• Şefkatle sarılma ve elini tutma, bağ kurmak açısından önemli 

Yetişkinlerin çocuklara karşı ani veya yüksek olmayan, yumuşak bir ses tonu ile güveni sağlayabilmesi gerekir. Ayrıca çevrede olabilecek yüksek ses vb. ani ve şiddetli uyaranlardan korumak da çocukların tetiklenmesini önlemeye yardımcı olacaktır. Şefkatle sarılma, sırtını sıvazlama, elini tutma gibi güvenli dokunsal temaslar bağ kurmak açısından önem taşır. Benzer biçimde çocukla birlikte yapılacak nefes egzersizleri onların sinir sistemlerini de dengelemeye yardımcı olacaktır.

Çocukların günlük yaşantısındaki rutinler olabildiğince devam ettirilmeli, rutinlerin devamlılığı kadar düzenli uyku ve beslenme programı da oluşturulmalıdır. Bunlara ek olarak sıklıkla hareket alanları oluşturarak hareket etmelerini sağlamak, sözel olarak güvende olduklarını, yanında olduklarını vurgulamak gerekir.

4. Depremzede Çocuklarla Bağ Kurmanın Yolları 

• Oyun Oynamak Çocuklar İçin Güçlü Bir Bağ Kurma Aracıdır

Oyun travmayı işlemek için oldukça etkili ve güçlü bir araçtır. Oyun aracılığıyla çocuk olanları keşfetmeye, anlaması zor olayları anlamlandırmaya yönlendirir. Oynadıkları her türlü oyuna müdahale etmeden yaşantılarını oyun içinde tekrarlayarak rahatlamaları sağlanabilir. Bu tür oyunlar yuvada, okulda ya da evde oynanabilir. Daha büyük çocuklarda ise hobilerini gerçekleştirebilecekleri alanlar yaratılmalı ve gerekli materyaller sağlanmalıdır.

Yaşadıkları travmatik deneyimle ilgili duygularının ve düşüncelerinin susturulması değil aksine sözel olarak ifade etmesini sağlamak onlar için destekleyici bir yaklaşım olacaktır.

5. Ölüm Gerçeği Çocuğa Ne Zaman Söylenmeli? 

Çocukların yaşadıkları deprem sonrası eğer ebeveynlerinin kaybı var ise açıklamanın olabildiğince en kısa sürede ve en güvendiği kişi tarafından çocuğa açıklanması önemlidir. 

Eğer çocuğun herhangi bir yakını yoksa çocuğun sorumluluğunu alacak kişi tarafından bu bilginin iletilmesi gerekir. Ölümün kendisi travmatik olsa bile gerçek çocuğa açıklanmalı, açıklarken duygular gizlenmemeli, çocuğun sorduğu sorulara uygun ve kısa yanıtlar verilmeli, duygularını ifade etmelerine izin verilmelidir. Kayıptan sonra da çocuklar etrafında güvene ve düzene ihtiyaç duyar.

Güven ve düzenin yeniden gelişmesi ise çocuğa bakan yetişkinler tarafından, eski düzenin yeniden başlatılması ve düzenli şekilde devam ettirilmesiyle gerçekleştirilebilir.

Bu Süreçte Hem Duygusal Hem Sosyal Destek Verilmeli

Toplum olarak çocuklara hem duygusal hem sosyal anlamda destek vermek, olabildiğince çocukların hareket etmelerini ve sosyalleşmelerini sağlamak sadece depremin yaşandığı zamanlarda değil, ilerleyen zamanlarda da verilen desteğin devamlılığını getirebilmenin önemli bir husustur. 

Çocuklar dirençlidir 

Çocuklar doğaları gereği kırılgan bir yapıya sahiplerdir ancak bir o kadar dirençlidirler. Uygun destek sağlanabildiği takdirde travmatik yaşam olaylarının üstesinden gelme kapasiteleri vardır. İyileşme kapasitelerine doğuştan sahip oldukları için bu kapasiteye erişmelerine yetişkinler olarak yardımcı olmak gereklidir.

6. Bir Depremzede Çocuğa Nasıl Yardım Edebilirsiniz?

Bir güvenlik duygusu yaratın: Çocuğunuz bir güvenlik ve güvenlik duygusu yaratmak için size bakar. Sakin kalma beceriniz çocuğunuz için çok şey yapabilir. Nasıl hissettiğinizi basit terimlerle paylaşın ve olanlarla nasıl başa çıkmaya çalıştığınızı açıklayın. İnsanların güvende, emniyette ve zarar görmemiş olmasını sağlamak için sizin ve diğer yetişkinlerin mümkün olan her şeyi yaptığınızı vurgulayın.

Ulaşılabilir olun: Çocuklarınızın soru sormasına izin verin. Anlaşılması zor bilgilere ihtiyaç duyabileceğinizi bilin.

Tüm yaşadığı duygulara saygı gösterin: Çocuğunuzun duygu, düşünce ve tepkileri sizinkinden farklı olabilir.

Yaşına uygun davranın: Her çocuk kendi duygusal ve gelişimsel evresine göre afetlere tepki verir. Her aşama, çocuğa yeni bir dünya anlayışı ve olayların nasıl gerçekleştiğini getirir. Bu nedenle olayları çocuğun anlayabileceği kelimelerle anlatmak önemlidir.

Oyun ve sanat yoluyla ifade edin: Bazı çocuklar duyguları veya korkuları hakkında konuşmak istemeyebilir. Çizim yaparak, oynayarak, yazarak veya yaşa uygun diğer etkinliklerle nasıl hissettiklerini ifade etmelerine yardımcı olun.

Yeniden çerçevelendir: Çocuğunuz yalnızca sizden değil, aynı zamanda akranlarından ve medyadan da bilgi alacaktır. Çocuğunuza ne bildiğini sorun. Çocuğunuz bunu yapmayı seçerse, depremi ve etkilerini kendi sözleriyle anlatmasına izin verin. Bu, herhangi bir yanlış bilgiyi veya yanlış kanıyı ortadan kaldırmak için bir fırsat sağlayacaktır.

Eğitin: Artçı şokların ne olduğu ve sayıca azalacakları ve fazla mesai ile daha az güçlü olacakları hakkında açıklama yapmanız gerekebilir. Çocuklara ihtiyaç duydukları temel, doğru bilgileri sağlayın. Ayrıntılardan kaçının, çünkü muhtemelen üzeceklerdir.

Medya maruziyetini azaltın: Çocuğunuzun depremle ilgili medyada yer alan haberlere maruz kalmasını en aza indirin. Deprem ve sonrasındaki görüntülere bakmak veya açıklamaları duymak, çocuğun kaygısını yalnızca artıracaktır. Örneğin, küçük bir çocuk, çöken binaların veya perişan haldeki kurbanların medya görüntülerinin bir olayın tekrarı olduğunu anlamayabilir ve yeni bir deprem olduğunu düşünebilir.

Yardımcı Olun: Çocuğunuzun diğer depremzedelere nasıl yardım edebileceği hakkında konuşun. Kart yazmak, çizimler göndermek veya gönüllü olarak zaman geçirmek sizin ve bir çocuğun toplum iyileşme sürecine katkıda bulunmasına yardımcı olabilir.

Kendiniz İçin Destek Alın: Endişelerinizi, korkularınızı ve endişelerinizi çocuğunuzla paylaşmak yerine,  bir yetişkin veya uzmana anlatın.