Çocuğun Hayatın Zorluklarıyla Başa Çıkma Yeteneği Nasıl Gelişir? Benlik Saygısı Neden Önemli? Nasıl Geliştirilir?

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 28.10.2022 - Güncelleme : 02.11.2022

Benlik saygısı, sıkça bahsettiğimiz bir kelimedir, ancak benlik saygısının çocuğumuzun hayatındaki etkisinin gerçekten farkında mıyız? Yüksek veya düşük benlik saygısının yaşamımız üzerindeki etkisini biliyor musunuz? Çocuklarda benlik saygısının gelişmesi neden önemli sorusunu uzmanlar özetle şöyle yanıtlıyor: 

"Ne istediğini bilen, yeri geldiğinde 'hayır' diyebilen, kaybetmekten korkmayan, kazanmayı hırs haline getirmeyen, gerçekçi hedefler belirleyen, hayallerine sağlıklı adımlarla ilerleyen, yeri geldiğinde hedeflerinde esneklik yapabilen, geleceğin yetişkinleri için çocuklarda benlik saygısının sağlıklı gelişmesi çok ama çok önemli!"

Benlik saygısı, kendimizi algılama biçimimizdir. Çocuğun motivasyonunda ve okuldaki başarılarında, sosyal ilişkilerde ve aksiliklerden (dayanıklılık) kurtulma becerilerinde merkezi bir rol oynar.

Bir çocuğun benlik saygısı, onlar için önemli olan yollarla başarma yetenekleriyle ilgili kendi düşünce ve hisleriyle şekillenir. Aynı zamanda hayatındaki önemli kişilerin algıları ve beklentileri ile şekillenir. 

"Bir çocuğun doğumundan itibaren başlayan benlik saygısı ve benlik değeri sürecinin sağlıklı gelişimi elbette iyi bir ebeveyn çocuk ilişkisine yaslanır. Çocuğun ve ergenin olumlu yönlerine odaklanmak, eleştirileri yapıcı bir şekilde ifade etmek, onlara iyi bir dinleyici olup nasihat vermekten kaçınmak, onlarla ilgili gerçekçi beklentilerde bulunmaktan geçiyor. Bir çocuğun algıladığı benliği (kendilerini nasıl gördükleri) ideal benliğine (nasıl olmak isterlerse) ne kadar yakın olursa, benlik saygısı o kadar yüksek olur." diyor uzmanlar.

Bu aynı zamanda çocuğun, ebeveynler, öğretmenler ve arkadaşlar tarafından nasıl düşünüldüklerini ve onlara nasıl davranıldığını içerir.

İşte, çocukların benlik saygısını olumlu ve olumsuz etkileyen durumlar ve anne babalara yardımcı olacak uzman tavsiyeleri. 

Çocukların Benlik Saygısını Geliştirmek Neden Önemil?

1. Benlik Saygısı Nedir? Çocuklarda Benlik Saygısı Neden Önemlidir?

Benlik saygısı; kendinizi sevmek, değerli hissetmek, kendinize inanmak ve neyi iyi yaptığınızı bilmektir.

"Benlik saygısı; bedensel, zihinsel, toplumsal ve duygusal öğeleri içerir. Kişinin kendi bedenini ve bedensel özelliklerini benimsemesi, toplum tarafından beğenilir hissetmesi, becerilerini ortaya koyabilmesi, kendini değerli hissetmesi, hedeflerini gerçekleştirebilmesi benlik saygısının gelişmesine etkili faktörlerdendir." diyor Uzman Klinik Psikolog Nil Bireyşoğlu Özen. 

Benlik saygısı, kendi değerimize verdiğimiz değerdir. Kendimiz hakkında sahip olduğumuz düşüncedir. Dünyadaki değerimizi görme şeklimiz. Olumlu ya da olumsuz olabilir ve benlik saygımızın düzeyi, dünyayı ve hayatımızda meydana gelen olayları görme biçimimizi etkiler.

Benlik saygısı çocuklara şu konularda güven verir:

• Benlik saygısı yüksek olan çocuklar; yeni şeyler denemek konusunda cesur olurlar ve işler planlandığı gibi gitmediğinde tekrar deneyecek kararlılığı gösterirler.
• Hoşlanmayabilecekleri veya normalde iyi olmayabilecekleri şeyler yapmak.
• Onlardan kaçınmak yerine zorluklarla yüzleşin.
• Çocuklar yeni şeyler denediğinde, zorluklarla karşılaştığında ve toparlandığında öğrenir ve büyürler. Bu nedenle benlik saygısı çocuk gelişiminin önemli bir parçası olabilir.

2. Yüksek Benlik Saygısı Kişiye Ne Kazandırır? 

Olumlu benlik saygısının çocuklara kazandırdıkları: 

• Güçlü yönlerinin farkına varabilmek.
• Başarılarını tanıyabilmek.
• Hayat ve çevremizdeki fırsatlar hakkında olumlu hissetmek.
• Fırsatları değerlendirmek.
• Zevk aldıkları şeyleri aramak.
• Dış görünüşe/sağlığa önem vermek.
• Kendine karşı dürüst olmak.
• Yalnız zaman geçirmekten keyif almak.
• Yeri geldiğinde "hayır" diyebilmek. 
• Yeni fırsatlar hakkında heyecanlı olmak.
• Başarıları hakkında konuşmak.
• Gerçekçi beklentilere sahip olmak.
• Zorluklardan ders çıkarmak. 
• Kendine sağlıklı sınırlar belirlemek.
• Eylemlerin sorumluluğunu üstlenmek.

Ne İstediğini Bilen Çocuklar İçin Benlik Saygısının Gelişmesi Önemli 

3. Düşük Benlik Saygısı Nelere Sebep Olur?

Olumsuz benlik saygısı şöyle görünebilir:

• Kendimiz hakkında olumsuz konuşmak.
• Kendimizi eleştirmek.
• Yeteneğimizi eleştirmek.
• Kendimizi arkadaşlardan / aileden / akranlardan daha az yetenekli görmek.
• Duyguları/düşünceleri ifade etmekte zorlanmak.
• Hayır diyememe hissi.
• Zorlukların üstesinden gelememe hissi.
• Yetersizlik hissi. 
• Sürekli 'özür dilerim' cümlesini kullanmak.
• Başarısız olacağımıza inandığımız şeylerden kaçınmak.
• Aşırı düşünmek. 
• Her zaman en kötü senaryoyu görmek.
• Yeni veya zorlayıcı şeylerden kaçınmak.
• Seçim yapmakta zorlanmak. 
• Endişe hali. 
• Stres
• Azaltılmış akademik performans.
• Uyuşturucu ve alkol kullanımına yol açabilir.
• Bazı durumlarda kendine zarar vermeye kadar durum gidebilir...

Bebelikten Ergenliğe Benlik Saygısı Geliştirmek İçin Anne Babalara Tavsiyeler 

4. Bebeklik Döneminde Benlik Saygısı Nasıl Geliştirilir?

Yeni doğanlar ve çok küçük bebeklerin gerçekten özgüvenleri yoktur. Bunun nedeni, kendilerini henüz kendileri gibi görmemeleridir. Ancak yine de sağlıklı benlik saygısının temellerini şu şekilde atabilirsiniz :

• Bebeğin bakımını nazikçe yapmak.
• Bebek ağladığında tepki vermek. 
• Bebeğe bolca sarılmak ve gülümsemek.

Bu sıcak ve duyarlı etkileşimler, bebeğinize sevildiğini hissetmesini sağlar ve bu da onların benlik saygısını geliştirir. 

5. Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklarda Benlik Saygısı Nasıl Gelişir? 

Yeni yürümeye başlayan çocuklar kendileri, neler yapabilecekleri ve onları kim yapan şeyler hakkında bir anlayış geliştirmeye başlarlar.

İşte, küçük çocuğunuzun benlik saygısını geliştirmenin yolları:

• Çocuğunuzun, hangi oyuncakla oynayacağı veya tostunun üzerine reçel mi yoksa sebze mi koyacağı gibi güvenli, yürümeye başlayan çocuk dostu seçenekler arasında karar vermesine izin verin. Bu, küçük çocuklara heyecan verici bir kontrol duygusu verir, bu da güven ve benlik duygusu geliştirmeye yardımcı olur.
• Çocuğunuza 'hayır' deme şansı verin. Yeni yürümeye başlayan çocukların kendilerini savunmaları ve kararların sonuçları olduğunu öğrenmeleri gerekir. Örneğin, çocuğunuzdan ceket giymesini istediğinizde hayır diyorsa, sorun değil. Üşümek onlara zarar vermez.
• Çocuğunuzun çevresini keşfetmesine izin verin, ancak size ihtiyaçları olursa yanıt vermeye hazır olun. Örneğin, çocuğunuz bir karıncaya hayran olabilir, ancak karınca ayakları üzerinde süründüğünde korkabilir. Çocuğunuzun, sorun olmadığını onlara bildirmenize ihtiyacı var.
• Çocuğunuza zorlu sosyal durumlarda koçluk yapın. Yeni yürümeye başlayan çocuklar, kim olduklarını ve kendilerine ait olanı öğrendikleri için paylaşmayı ve sıraya girmeyi zor bulabilirler. Yani, 'Şimdi kırmızı blok alma sırası bende. Harika  aferin!' gibi yürüklendirici cümleler çocuğunuza girdiği ortamda cesaret verecektir. 

6. Okul Öncesi Çocuklarda Benlik Saygısı Nasıl Gelişir? 

Bu yaşta, okul öncesi çocuklar genellikle kendilerini başkalarıyla karşılaştırmayı severler ve yaptıkları işte en büyük, en hızlı veya en iyi olup olmadıklarını sorarlar. Çocuğunuzun benlik saygısını beslemede ve çocuğunuzun kendisine değer vermesine yardımcı olmada büyük bir rolünüz olabilir .

İşte bazı fikirler:

• Çocuğunuza dengeli geribildirim verin. Bu, çocuğunuzu bir şeyler yaptığı, elinden gelenin en iyisini yaptığı veya yeni bir şeyler denediği için övüyor – 'en iyi' olduğu için değil. Onları diğer insanların başarılarını da takdir etmeye teşvik eder. Örneğin, 'Yarış için ve elinden gelenin en iyisini yapmak için aferin - seninle gurur duyuyorum. Kazandığı için Ahmet'i tebrik edelim'.
• Kaybetmenin hayatın bir parçası olduğunu açıklayın. 'İyi denediniz mi?' gibi sorular sormayı deneyin. veya 'Eğlendin mi?' 'Kazandın mı?' diye sormadan önce. Bu, çocuğunuza, kazansalar da kaybetseler de onlara değer verdiğinizi gösterir ve çocuğunuzu da aynısını yapmaya teşvik eder.
• Birlikte basit tahta oyunları veya kart oyunları oynayın. Bunun gibi sıra alma oyunları, çocuğunuzun işbirliği içinde oynamayı ve başkalarıyla iyi geçinmeyi öğrenmesine yardımcı olur. Bu, çocuğunuza sosyal durumlarda beceri ve güven verebilir.
• Çocuğunuzu ev işlerinde size yardım etmesi için cesaretlendirin – örneğin, masayı kurmak veya çamaşırları kaldırmak. Bu, çocuğunuza sorumluluk konusunda güvendiğinizi gösterir ve bu da çocuğunuzun kendini iyi hissetmesine yardımcı olur.
• Çocuğunuzun ilgisini çeken şeylere ilgi gösterin. Örneğin, çocuğunuzun en sevdiği konuda kitap ödünç almak için kütüphaneyi ziyaret edebilirsiniz. Veya birlikte bloklar yaparak, bulmacalar yaparak, topları tekmeleyerek ya da çocuğunuzun sevdiği her şeyle birlikte zaman geçirin.

7. İlkokul Çağındaki Çocuklarda Benlik Saygısı Nasıl Gelişir? 

Okulda çocuklar kendilerini arkadaşları ve sınıf arkadaşlarıyla karşılaştırabilirler. Bu yaşta benlik saygısı, çocukların ne kadar iyi öğrendiği, nasıl göründükleri, sporda nasıl oldukları ve ne kadar kolay arkadaş edindikleri dahil olmak üzere birçok şeyle ilgili olma eğilimindedir.

Çocuğunuz ilk kez diğerlerinden daha az yetenekli hissedebileceğinden , okuldaki zorluklar çocuğunuzun benlik saygısını zedeliyor gibi görünebilir . Ancak bu, sevilmek, değer görmek ve yetenekli olmak için her şeyde mükemmel olmaları gerekmediğini öğrenmelerine yardımcı olacaktır.

İşte yardımcı olabileceğiniz bazı yollar:

• Okuldan eve geldiğinde daha fazla sevgi sözcükleri kullanın, çocuğunuza sarılın.  
• Çocuğunuzun gösterdiği çabaya ve yeni veya zor şeyleri denemek için gereken cesarete odaklanın. Örneğin, 'Konserde dans etme konusunda endişelendiğini biliyorum ama vazgeçecek kadar cesurdun'.
• İlk seferinde işler yolunda gitmediğinde, çocuğunuzu tekrar denemeye teşvik edin. 'Devam et, bir kez daha dene - yapabileceğine inanıyorum' diyebilirsin. Bu aynı zamanda çocuğunuzun dayanıklılığını da artırır .
• Çocuğunuza zor sosyal durumlarda koçluk yapın. Örneğin, 'Katılmak istediğinizde kocaman bir gülümsemeye çalışın. Mutlu görünüyorsanız insanlar sizinle oynamak isteyecektir'. Önce çocuğunuzla bu durumları canlandırmayı deneyebilirsiniz.
• Çocuğunuzun okuldaki durumunun nasıl olduğunu öğrenmek için öğretmeniyle konuşun, okul ve ev arasında iyi bir ilişki geliştirin. Mümkünse okul hayatına dahil olun ve çocuğunuzun okul ödevlerine ve ev ödevlerine ilgi gösterin.

8. Düşük benlik saygısına ne sebep olur?

Benlik saygısı bir dizi faktörden kaynaklanabilir, ancak genellikle çocuklukta başlar. Şunlardan kaynaklanabilir:

• Kişilik tipi – örneğin, çok başarılı kişiler son derece yüksek hedefler belirleyebilir ve sürekli olarak yeterince iyi olmadıklarını hissedebilirler.
• Aileden veya arkadaşlardan kendimiz hakkında olumsuz mesajlar duymak
• Okul öğretmenlerinden olumsuz mesajlar duymak
• Çocuklukta sürekli eleştiri
• Sosyal medya, televizyon veya medyadan etrafımızı sardığımız mesajlar
• Beklentileri karşılayamadığımızı hissetmek
• Devam eden stres
• Ciddi hastalık

9. Anne Babalar Çocuklarının Benlik Saygısının Gelişimi İçin Ne Yapabilir? 

Çocukların benlik saygısını desteklemeye yönelik bazı ilk adımlar şunlar olabilir:

• Kullandığımız dili düşünün: – Son 24 saate baktığınızda- Çocuğunuzu ne sıklıkla eleştiriyorsunuz?
• Daha iyi çalışabileceklerini/inceleyebileceklerini/gözden geçirebileceklerini söylediler mi? 
• Onlara karşı olduğunuzu ne sıklıkla söylediniz? Tartıştı mı? 
• Şimdi, karşılaştırmalı olarak düşünün – çocuğunuza/gençinize ne sıklıkla olumlu mesajlar verildi? Onları kaç şey için övdün? 
• Gerçekten iyi yaptıklarına işaret eden kaç şey var?

 Etrafımızdaki dil, benlik saygısına katkıda bulunur - bu, yetişkin olarak bizimle başlar ve geri bildirimimizin ne kadar dengeli olduğunu düzenli olarak gözden geçirir. Ayrıca daha geniş aileyi, kardeşleri ve öğretmenleri de dikkate almalıyız – denge var mı?

Kendileri hakkında nasıl konuştuklarına dikkat edin 

Çocuğunuzu ve kendileri hakkında nasıl konuştuklarını gerçekten dinlemek için biraz zaman ayırın; becerileri, hobileri, başarıları ve işler ters gittiğinde kendileri hakkında nasıl konuştukları. Yeniden çerçevelemelerine nasıl yardımcı olabiliriz - örneğin, neyin iyi gittiğine dikkat edin? Güçlü yönleri? Ne konuda yardıma ihtiyaçları var? Daha sık pratik yapmaları veya denemeleri gerekenler.

Modelleyin 

• Kendinizden nasıl bahsedersiniz? 
• Neyi modelliyorsunuz? 
• Başarılarını kutluyor musunuz? 
• İşler zorlaştığında iyimserlik gösteriyor musunuz? 
• Sorunlara çözüm mü arıyorsunuz? 
• Yardıma ihtiyacın olduğunu kabul ediyor musun? 
• Kendinizden pozitif olarak bahseder misiniz? 
• Hangi konuda iyi olduğunuzu tanımlar mısınız? 
• Eşinizi övüyor musunuz?
• Sizi övüyorlar mı? 

Yetişkinler olarak kendimizle ilgili dili nasıl modellediğimiz, çocukların çevrelerindeki dünyayı anlamalarına yardımcı olur.

Çocukların Güçlü Yönlerini Cesaretlendirin

Çocukların iyi olduklarını bildikleri şeyler varsa, bu onların özsaygısını ve güvenini artırır ve sahip oldukları diğer güçlü yönleri aramalarına yardımcı olur. İyi olduğumuz bir şeye sahip olduğumuzda, kararlılığa ve motivasyona yardımcı olan nasıl geliştirmek ve iyileştirmek istediğimize de bakabiliriz. Bu, bir çocuğa özgü olabilir ve standart bir kulüp veya spor olmayabilir – biraz araştırma yapın ve neyi sevdiklerini/sevdiklerini/iyi olduklarını ve takip etmek istediklerini görün.

Bağlanın 

Düşük benlik saygısına sahip çocuklar ve gençler genellikle istenmeyen/ihtiyaçsız olduklarını hissederler. 

Evdeki sözlerin ve eylemlerin bu inanç sistemini besleyip beslemediğini veya bir çatışma yaratıp yaratmadığını düşünmek için zaman ayırın. Birlikte kaliteli zaman geçirebilir misiniz? Dinliyor musunuz? 

Etkileşim ve birlikte etkileşim kuruyor musunuz? Birlikte eğlenceli/rahatlatıcı pozitif zaman geçiriyor musunuz? Onlara gerçekten hayran olduğunuz şeyleri söylemek için zamanınız var mı? 

Nasıl hissettikleri hakkında konuşmaları ve bunun kendileri için doğru olduğunu doğrulamaları için onlara zaman verin ve onlara bu konuda nasıl yardımcı olabileceğiniz konusunda çözümler arayın.