Çocuklar Tuvalet Eğitimine Ne Zaman Hazır Olur?

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 24.02.2012 - Güncelleme : 07.11.2023

“Çocuğum 3,5 yaşında. Artık gündüz bez bağlamıyorum ama kakası gelince ‘bana bez bağlayın’ diyor. Tuvalete yapması için ısrar edince beş güne varan kabızlık sorunuyla karşılaşıyoruz. Bu durumdan nasıl kurtulabiliriz?”

Tuvalet eğitimi belki de çocuklara ilk öğretilen konuların başında geliyor. Tuvalet eğitiminin nasıl verilmesi gerektiği kadar zamanlaması da büyük önem taşıyor. “Benim çocuğum kolay öğreniyor” diyerek zamanından önce başlanan tuvalet eğitimi ileride alt ıslatma gibi daha önemli sorunlara yol açabiliyor.

Çocuk Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Selçuk Sılay, çocuklarda tuvalet eğitim konusunda dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verdi. 

Çocuğunuz lazımlığı denemeye hazır olmasa bile, küçük çocuğunuza süreci öğreterek onu hazırlayabilirsiniz. 

Tuvalet Eğitimi Verilirken Anne Babaların En Sık Karşılaştığı Sorunlar 

1. Tuvalet Eğitimi İçin Doğru Zamanı Bekleyin 

• Çocuğunuza Tuvalet Eğitimi Verirken Kabız Oluyorsa...

Birçok ebeveyn tuvalet eğitimine veya "lazımlık eğitimine" ne zaman başlayacaklarından emin değil. Tüm çocuklar aynı yaşta hazır değildir, bu nedenle çocuğunuzun bir aktiviteyi birkaç saniyeliğine durdurmak veya bezini tutmak gibi hazırlık belirtilerini gözlemlemek önemlidir.

Yaşını kullanmak yerine çocuğunuzun lazımlığa gitmeye hazır olabileceğine dair aşağıdakileri yapabilme gibi işaretlere bakın:

• Basit talimatları takip edin.
• lazımlığı kullanmayla ilgili kelimeleri kullanın.
• İşeme veya kaka yapma dürtüsü ile lazımlık kullanımı arasındaki bağlantıyı kurun.
• Bebek bezini 2 saat veya daha uzun süre kuru tutun.
• Lazımlığa gidin, üzerinde yeterince oturun ve sonra lazımlıktan çıkın.
• aşağı çekilebilen bebek bezleri, tek kullanımlık eğitim pantolonları veya külotları kullanın. 
• Çocuğunuzu lazımlık kullanmaya veya  alıştırma külotları giydirin.
• Çoğu çocuk bu belirtileri 18 ila 24 ay arasında göstermeye başlar, ancak bazıları daha sonra hazır olmayabilir. Ve erkek çocukları genellikle daha geç başlar ve lazımlığı kullanmayı kızlara göre daha uzun sürede öğrenirler.

• Hangi durumlarda çocuğunuzun tuvalet eğitimine ara vermelisiniz? 

Tuvalet eğitimine başlamayı ertelemek isteyebileceğiniz bazı zamanlar vardır, örneğin:

• Seyahat ederken
• Bir kardeşin doğumu civarında
• Beşikten yatağa geçiş dönemlerinde
• Yeni bir eve taşınıldığında 
• Çocuğunuz hastalandığında (özellikle ishal bir faktör ise)

• Çocuğunuzun hareketlerini gözlemleyin

Her çocuğun tuvalet eğitimi zamanı değişebilmektedir. Genel anlamda tuvalet eğitimi için doğru zaman 2 – 3 yaş arası olarak belirtilse de her çocuk için eğitim zamanı değişebilmektedir. Çocuklar büyüdükçe ve öğrenmeye başladıkça hareketleriyle anne babalarına belirli sinyaller vermektedir. Çocuğun tuvaleti geldiğinde eliyle göstermesi, söylemeye çalışması veya oturması gibi sinyaller tuvalet eğitimi için doğru zamanın geldiğini anlamına gelmektedir. Kız çocuklarda idrar tutmayı sağlayan kasların gelişimi erkeklere göre daha çabuk geliştiği için tuvalet eğitimine daha erken başlanabilmektedir. 

• Tuvalet eğitimi için acele etmeyin

Bazı aileler “Benim çocuğum erken öğreniyor” diyerek tuvalet eğitimine erken başlamak isteyebilmektedir. Yapılan bilimsel çalışmalar zamanından önce tuvalet eğitimine başlamanın ileri yaşlarda gece veya gündüz alt ıslatma sorunları gibi işeme sorunlarına yol açtığını ortaya koymaktadır. Çocuğun verdiği sinyallerin gözlemlenerek zamanın doğru belirlenmesi gerekmektedir. 

2. Tuvalet Eğitimi Ne Kadar Sürer?

Yeni yürümeye başlayan bir çocuğa lazımlığı kullanmayı öğretmek bir gecede yapılacak bir iş değildir. Genellikle 3 ila 6 ay sürer, ancak bazı çocuklar için daha fazla veya daha az zaman alabilir. Çok erken başlarsanız süreç daha uzun sürebilir. Geceleri kuru kalma konusunda ustalaşmak aylar hatta yıllar alabilir.

3. Ne Zaman Lazımlığı Kullanmalı?

• 2 saatte 1 lazımlığa oturtun

Çocuklara tuvalet eğitimi verilirken ailelerin dikkat etmesi gereken püf noktaları bulunmaktadır. 

• Klozet veya alaturka tuvalet kullanmakta zorlanabileceği için lazımlık kullanılması faydalıdır. Tuvaleti gelsin veya gelmesin 2 saatte 1 lazımlığa oturtulmalıdır. 
• Müzikli lazımlık, resimli kitap gibi materyallerle tuvaletini yaparken keyifli vakit geçirmesi sağlanmalı ve tuvaletini tamamlamadan kalkması engellemelidir. 
• Çocuk tuvaletini yaparken kalabalık bir ortamda bulunmamalıdır. Tuvalet eğitimini anne veya babadan sadece birinin üstlenmesi daha sağlıklıdır. 
• Teşvik edici cümleler kullanılabilir ancak abartılmamalıdır.  
• Tuvalet eğitimine başlayan çocuk bu süreçte ara sıra idrar kaçırabilir. Bıçakla kesilir gibi tuvalet eğitiminin tamamlanmayacağı bilinerek çocuğa karşı sabırlı davranılmalıdır. 

• İdrar kaçıran çocuklar hiçbir zaman cezalandırılmamalıdır
• Çocuklar gece yatmadan önce mutlaka tuvaleti yaptırılmalıdır.
• Çocuğun tuvalete oturma pozisyonuna dikkat edilmelidir. Çocukların tuvalette ayakları mutlaka yere değmelidir. Çocuklar özellikle klozete otururken ayaklarının yere değmemesi sonucu mesanelerini tam olarak boşaltamayabilir. Çocuklarda tuvalet eğitiminde sadece oturma pozisyonunun düzeltilmesi bile idrar kaçırma sorunlarını giderebilir.  

4. Çocuğunuza Lazımlığı Kullanmayı Öğretmek 

Çocuğunuzun lazımlığı nasıl kullanacağını öğrenmeye hazır olduğuna karar verdiyseniz şu ipuçları size yardımcı olabilir:

• Tuvalet eğitimi sürecine biraz zaman ayırın.
• Çocuğunuzu isteği dışında tuvalete oturtmayın.
• Çocuğunuza tuvalette nasıl oturduğunuzu gösterin ve ne yaptığınızı açıklayın (çünkü çocuğunuz sizi izleyerek öğrenir) . Ayrıca çocuğunuzun lazımlık koltuğuna oturmasını ve siz (veya bir kardeşiniz) tuvaleti kullanırken izlemesini sağlayabilirsiniz.
• Bir rutin oluşturun. Örneğin, çocuğunuzu kuru bir bezle uyandıktan sonra veya bol miktarda sıvı içtikten 45 dakika ila bir saat sonra lazımlığa oturtarak başlamak isteyebilirsiniz. Çocuğunuzu günde birkaç kez yalnızca birkaç dakikalığına lazımlığa oturtun ve isterse kalkmasına izin verin.
• Vücudun yemekten sonra bağırsak hareketi yapma yönündeki doğal eğiliminden yararlanmak için çocuğunuzu yemekten sonraki 15 ila 30 dakika içinde lazımlığa oturtun (buna gastro-kolik refleks denir). Ayrıca birçok çocuğun günün belli bir döneminde bağırsak hareketi yapma eğilimi vardır.
• Banyoya gitme ihtiyacına dair bacak bacak üstüne atma, homurdanma veya çömelme gibi açık ipuçları görürseniz çocuğunuzdan lazımlığa oturmasını isteyin.
• Çocuğunuzun bezinden bir dışkıyı (kakayı) tuvalete boşaltın ve çocuğunuza kakanın lazımlığa gittiğini söyleyin.
• Tulum ve kasık bölgesine oturan gömlek gibi çıkarılması zor kıyafetlerden kaçının. Tuvalet eğitimi alan çocukların kendi başlarına soyunabilmeleri gerekmektedir.
• Çocuğunuz lazımlığa her girdiğinde ona çıkartmalar veya zaman okuma gibi küçük ödüller sunun. Başarıları takip etmek için bir çizelge tutun. Küçük çocuğunuz tuvaleti kullanma konusunda ustalaşmaya başladığında, giymek için birkaç yeni büyük çocuk iç çamaşırı seçmesine izin verin.
• Bebek bakıcıları, büyükanne ve büyükbabalar ve çocuk bakımı çalışanları da dahil olmak üzere tüm bakıcıların aynı rutini takip ettiğinden ve vücut parçaları ve banyo eylemleri için aynı isimleri kullandığından emin olun. Tuvalet eğitimini nasıl hallettiğinizi onlara bildirin ve çocuğunuzun kafasının karışmaması için aynı yaklaşımları kullanmalarını isteyin.
• Hiçbir şey olmasa bile tuvaleti kullanma girişimlerinizi övün. Ve kazaların olacağını unutmayın. Tuvalet eğitimi veren çocukları cezalandırmamak veya kendilerini veya yatağını ıslattıklarında veya kirlettiklerinde hayal kırıklığı göstermemek önemlidir. Bunun yerine çocuğunuza bunun bir kaza olduğunu söyleyin ve desteğinizi sunun. Çocuğunuza, lazımlığı büyük bir çocuk gibi kullanma yolunda ilerlediği konusunda güvence verin.

5. Tuvalet Eğitimi İçin İpuçları

Çocuğunuz lazımlığı denemeye hazır olmadan önce bile küçük çocuğunuza süreci öğreterek onu hazırlayabilirsiniz:

• Tuvaleti kullanma eylemini ifade etmek için kelimeleri kullanın ("çiş", "kaka" ve "lazımlık").
• Çocuğunuzdan, bezi ıslandığında veya kirlendiğinde size haber vermesini isteyin.
• Çocuğunuzun işeme ve kaka yapma dürtüsünü tanımayı öğrenebilmesi için davranışları belirleyin ("Kaka mı yapacaksınız?").
• Çocuğunuzun oturma pratiği yapabileceği bir lazımlık sandalyesi alın. İlk başta çocuğunuz üzerine kıyafet veya bebek bezi giyerek oturabilir. Hazır olduğunda çocuğunuz çıplak dipli gidebilir.

6. Altını Islattığında Çocuğa Nasıl Davranmalı?

• Altını ıslatan çocuğunuzu suçlamayın

Çocukların belli bir yaşa gelmesine rağmen zaman zaman altını ıslatması aileleri endişelendirebilmektedir. Ancak halk arasında alt ıslatma, işeme veya idrar kaçırma olarak bilinen “Enürezis Nokturna”, 5 yaşından sonra çocukların 1 ay içerisinde 2 geceden fazla yataklarını ıslatması olarak tanımlanmaktadır. Alt ıslatma sorunu her 5 çocuktan 1’inde görülebilirken evlilik çağına gelmiş veya üniversitede okuyan kişiler de bile %1 oranında yaşanabilmektedir. 5 yaşına kadar yaşanan alt ıslatma sorunlarında ailelerin sabırlı davranarak çocuklarını suçlamaması, azarlamaması önemlidir.

• Tedavide geç kalmayın 

Tuvalet eğitimi verilmesine rağmen 5 yaşında sonra hala altını ıslatan çocukların tedavisi geciktirilmemelidir. Özellikle gündüz alt ıslatma sorunları; tembel mesane sendromu, hidman sendromu, aşırı aktif mesane, mesane kapasitesinin küçük olması, böbrek reflüsü gibi ciddi rahatsızlıkların habercisi olabilmektedir. 

7. Çocuğunuza Tuvalet Eğitimi Verirken Anne Babalara Öneriler 

• Sabırlı Olun ve Israrcı Olmamaya Dikkat Edin 

Bu tür sorunla karşı karşıya olan ailelere öncelikle en az bir hafta tuvalet eğitimine ara vermeleri yönünde hareket etmeleri gerektiğidir. 

• Çocuğunuzu Oturağa Oturması İçin Asla Zorlamayın 

Başlangıçta anne-babasıyla tuvalete girmesine, sifonla oynamasına izin verin. 

Oyun oynadığı alana oturak koyup oturağın onun olduğunu algılamasına yardım edin ve günde bir kez giyinik çocuğunuzun oturağa oturmasını sağlayın. Eğer oturağa oturmak istemezse asla zorlamayın. 

• Çocuğunuzla Sevecen ve Övgü Dolu Konuşun 

Çocuğunuzun kakası geldiğinde istediği bezini ona verin. Bezine kakasını yaptıktan sonra bezindeki dışkıyı onun gözleri önünde oturağına dökün. Böylece çocuk dışkı kontrolü, bez ve oturak arasındaki ilişkiyi kavramaya başlayacaktır. 

• Onu Korkutacak Cümlelerden Uzak Durun 

Bu eylemi gerçekleştirirken çocuğunuzla sevecen, sabırlı ve onu öven konuşmalar yapın. Kaka ya da çiş ile ilgili “Ne kadar pis kokuyor değil mi?” gibi kötüleyen cümleleri asla söylemeyin. 

Özellikle tuvaletini oturağa yapmasının anneye-babaya duyduğu sevginin göstergesi olduğu yönünde imalarda asla bulunmayın.  

• Yaptığı Her Tuvaletten Sonra Bu Başarısını Kutlayın 

Çocuğunuzun tuvaleti geldiğinde bezini bağlayıp, yine oturağına oturtmaya çalışın. Yavaş yavaş ve doğru bir biçimde bezi olmadan oturağına oturması ile ilgili teklifte bulunun. 

• Başarısız Olduğu Durumlarda Olumsuz Tepki Vermeyin

 Oturağına ya da bezine yaptığı her dışkılama sonucunda çocuğunuzu başarısından dolayı tebrik edin. Kişisel olarak başarılı olduğu duygusu içinde olan çocuk tepkilerini gevşetmeye başlayacaktır. 

Oturağına oturmaya başladığında kısa sürelerle oturtun ve zamanla oturduğu süreyi artırın. Başlarda oturaktan kalktıktan sonra tuvaletini yapabilir. Bu durumu bir başarısızlık olarak ona hissettirmemekle birlikte siz de böyle görmeyin. Sabırlı olun. Bu tür kazalar hep olacaktır.

• Sifonu Birlikte Çekin 

Çocuğunuza kakasının ve çişinin nereye gittiğini doğru bir şekilde anlatmaya çalışın. Kakasını döktüğünüz tuvalette sifonu çekerken “güle güle” diyerek kakasının nereye gittiğini görmesini sağlayın. 

Eğer tuvalette düşme ve suyla birlikte kendisinin de gideceğini sanma gibi korkuları varsa yine biraz ara verip birkaç gün içinde korkularının yersiz olduğunu algılatmaya çalışın. 

• Şarkılar Söyleyerek Çocuğunuzun Stresini Azaltabilirsiniz

Bu süreç zarfında tuvaletini yaparken önceleri mutlaka beraber durun, onunla şarkılar söyleyerek huzurlu olmasını sağlayın. Oturağına oturmaya istekli davranmaya başlayan çocuğunuzu tuvaletinin gelebileceği zamanlarda tuvalete götürün.

• Sıkça Karşılaşılan Tuvalet Eğitimi Sorunları

Lazımlık kullanan birçok çocuk stresli zamanlarda bazı sorunlar yaşar. Örneğin 2-3 yaşındaki bir çocuk, yeni kardeşiyle uğraşırken kazalar yaşamaya başlayabilir.

Ancak çocuğunuzun tuvalet eğitimi varsa ve düzenli olarak sorun yaşıyorsa doktorunuzla konuşun.

Tuvalet eğitimi ile ilgili herhangi bir sorunuz varsa veya çocuğunuz 4 yaş ve üzerindeyse ve henüz tuvalet eğitimi almamışsa doktorunuzla konuşun.