Çocuklarda Epilepsi Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Melis DEMİRYAS
Yayın : 31.01.2018 - Güncelleme : 27.04.2023

Halk arasında havale ya da sara krizi olarak da bilinen epilepsi, herhangi bir tetikleyici neden olmadan hastanın nöbet geçirmesi ve bu nöbetlerin tekrarlayıcı olması şeklinde gelişen kronik bir hastalık. Doğum sırasında veya sonrasında herhangi bir nedenle beyin hasarı oluşan kişilerde gelişen epilepsi, çocuklarda erişkinlere nazaran daha sık görülüyor. Bunun nedeni ise çocukluk döneminde henüz gelişme aşamasında olan genç beynin epilepsi eşiğinin daha düşük olması ve doğumsal – genetik epilepsi sendromlarının daha çok bu yaşlarda görülmesi.

Epilepsi, tedavide gecikildiğinde zihinsel ve bedensel geriliğe neden olabilen; çocuğun okul ve sosyal yaşantısını olumsuz etkileyebilen bir hastalıktır. Dahası ilerleyen zamanda kalıcı hasarlar da bırakabiliyor.

Toplumda epilepsinin tedavi edilemediğine yönelik yaygın bir kanı olsa da, aslında nöbetler kontrol altına alınabiliyor ve çocuklar okul ile günlük yaşamlarına sorunsuz devam edebiliyor.

Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Adnan Ayvaz epilepsi ile ilgili bilinmesi gerekenleri anlattı.  Çocuk Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Bahattin Tanrıkulu ise epilepsinin gözden kaçabilen sinyallerinin de oluşabileceğine dikkat çekti.

 Bir nöbetten sonra çocukların depresif, üzgün, korkmuş, endişeli veya utanmış hissetmeleri de yaygındır. 

Çocuklarda Epilepsi Nasıl Anlaşılır?

1. Epilepsi Nedir? 

Epilepside beynin tamamında veya bir bölgesindeki bir grup beyin hücresinde anormal olarak kısa ve ani başlayan aşırı biyo-elektriksel deşarjlar ortaya çıkar. Bu da nöbet ve havaleye neden olur. 

2. Çocuklarda Epilepsinin Belirtileri Nelerdir? 

Epilepsi tedavisinden başarılı sonuç alınmasında erken teşhis ve doğru tedavinin son derece önemli. Tedavide ilk basamağı ağız yolu ile alınan ilaçlar oluşturuyor. İlaç tedavisi sayesinde çocukların yüzde 70’inde nöbetler kontrol altına alınabiliyor. Tedaviden yanıt alınamayan ve ‘ilaca dirençli epilepsi’ olarak adlandırılan türlerinde ise uygun hastalarda cerrahi yöntemden oldukça başarılı sonuçlar elde edilebiliyor.

Ancak tedaviden etkin sonuç alınabilmesi için ilk nöbetten sonra mutlaka çocuk nöroloji uzmanına ve gerekli durumlarda çocuk beyin ve sinir cerrahisi uzmanına başvurmak gerekiyor. 

Nöbetler beyinde kaynak aldıkları bölgedeki hücre gruplarına göre farklı belirtiler gösterebilir.  

Kasılma olmayan nöbetler: Dalgınlık, sabit bakma, donakalma, bazen korku hissi. 

Kasılma ile gelen nöbetler: Ani bilinç kaybı, yere düşme, kol ve bacaklarda sürekli kasılma, kasılı kalma, ağızdan körük gelme, altına kaçırma, dişlerde kenetlenme ve morarma. Bebeklerde nöbetler büyük çocuklardaki gibi belirgin olmayabilir. Sebepsiz ve sık ani sıçramalar, ağzın tek taraflı çekilmesi, ağız şapırdatma, sık göz kırpma, sabit bakmalar nöbet olabilir.

Çocuğunuz yapmakta olduğu bir aktiviteyi kesintiye uğratıyor ve durgunlaşıyorsa, buna farkında olmadan yaptığı küçük el, kol, mimikler eşlik ediyorsa nöbet açısından incelenmeli. 

Epilepsili tüm çocuklar nöbet geçirir, ancak semptomları önemli ölçüde farklıdır. Her şey nöbet türüne bağlıdır. 

• Çocuklarda Epilepsinin Sıkça Görülen 8 Genel Belirtisi 

Tüm farklı nöbet türlerinden en sık görülen belirtiler şöyledir:

• Kısa kas seğirmeleri yaşanır.
• Gevşek veya sert kaslar oluşur.
• Hareket edemez.
• Yutma güçlüğü yaşar.
• Bilinç kaybı olabilir.
• Gözlerinin kararması veya bakması (hayal görüyor gibi boşluğa bakmalar)
• Konvülsiyonlar (kaslar sertleşir, bilinçlerini kaybederler, ardından hızlı sarsıntılı hareketler)
• Tekrarlanan hareketler (dudak şapırdatma, göz kırpma, dudak seğirme, parmak ovma)
• Nöbetler birkaç saniyeden üç dakikaya kadar sürer. Beş dakika veya daha uzun sürerlerse, acil tıbbi yardım almalısınız.

Nöbet geçtikten sonra çocuğunuz hemen iyileşebilir. Nöbetin türüne bağlı olarak normale dönmeleri de saatler veya günler alabilir. Kafası karışmış olabilir, kendini yorgun hissedebilir veya bir miktar hafıza kaybı yaşayabilirler. 

• Çok farklı sebepleri var

Epilepsi beynin bir bölgesinde yer alan hücrelerin ani ve kontrolsüz olarak elektrik sinyali yollaması sonucu gelişiyor. Nöronların yapısal proteinlerindeki değişiklikler ya da nöronların dizilimlerindeki yanlışlıklar nedeniyle oluşan anormal elektriksel aktivitenin çok hızlı bir şekilde yayılması sonucu fazla sayıda nöron aktive oluyor.

Bunun klinik yansıması da genellikle bilinç kaybı, nöbet sırasında idrar veya gaita kaçırma, kol ve bacaklarda atmalar ile ağızdan köpük gelmesi şeklinde görülüyor. Epilepsi hastası çocukların çoğunda altta yatan neden bilinmiyor.

Genetik etkenler, bazı tümörler, doğumsal sendromlar (tuberoskleroz gibi), enfeksiyonlar,  inflamasyonlar (Rasmussen ensefaliti gibi) hamartomlar ile mezial temporal skleroz gibi pek çok faktörün epilepsiye yol açtığı biliniyor. 

Çocuklarda Epilepsinin Belirtileri Neler?

3. Sinsi Belirtilere Dikkat! 

Çocuklarda görülen epilepsinin belirtileri ile sıklığı hastalığın türüne ve şiddetine göre değişiyor. Epilepsi genellikle hastanın yüzünde, kollarında ve bacaklarında atma tarzında tekrarlayıcı hareketler, ağızdan salya akması, idrar ve gaita kaçırma gibi tipik belirtilerle gelişiyor. Özellikle 5 yaş altı çocuklarda beyinde altta yatan yapısal bir bozukluk olmamasına rağmen yüksek ateş nöbetleri tetikleyebiliyor.

Epilepsi nöbetleri çocuklarda başın öne düşmesi, çevreye boş gözlerle bakma,  gözlerin bir tarafa dönük şekilde kalması, aslında olmayan kötü kokular hissetme ile değişik renkler ve ışıklar görme gibi çevredeki insanlar tarafından anormal olduğunun anlaşılması zor sinsi belirtilerle de kendini gösterebiliyor.

Bu nedenle oyun çağı çocuğunda oyuncaklarla oynarken ani duraksama, ardından hiçbir şey olmamış gibi kaldığı yerden oyuna devam etme, gün içerisinde normal karşılanabilen ama tekrarlayan idrar kaçırmalar, ara ara donuk ve ifadesiz bakmalar epilepsi habercisi olabiliyor.

4. Çocuklarda Neden Epilepsi Hastalığı Görülür? Sebepleri Nelerdir? 

Epilepsi vakalarının yüzde 50-60’ında bir neden bulunamaz. Bu tip epilepsiler genellikle 15 yaşından önce başlar. Geri kalanlarında nedenler şunlar: Doğuştan metabolizma hastalıkları, gebelikte beyin gelişimi etkileyen olaylar (rahim içi enfeksiyonlar vb.), doğumda beynin oksijensiz kalması, kafa içi kanama, menenjit, kazalar, beyin tümörleri ve uzun süren ateşli havaleler. 

5. Çocuklarda Epilepsi Nasıl Tedavi Edilir? 

Epilepsi nöbetleri öncelikle anti-epileptik denen ilaçlarla tedavi edilir. İlaçlar nöbetleri baskılayarak tedavi eder. Hastanın durumuna ve hastalığın seyrine göre tedavi süresi 2-4 yıldır. Ömür boyu ilaç cevap vermeyen dirençli hastalarda VNS, epilepsi cerrahisi gibi diğer tedavi seçenekleri de kullanılır.

Çocuklarda Epilepsi Hastalığı Nasıl Geçer?

• Nöbetler ilaç tedavisiyle kontrol edilebiliyor

Erken teşhis hemen her hastalıkta olduğu gibi epilepside de büyük önem taşıyor. Zira tedavi edilmeyen epilepsi nöbetleri ilerleyen zamanda büyük nöbetlere dönüşebiliyor. Bunun sonucunda ağır zihinsel ve bedensel gerilikler oluşabiliyor. Bir kez nöbet geçiren çocuklarda hemen tedavi başlanmıyor, öncelikle elektroensefalografi (EEG) tetkiki yapılıyor.

Eğer EEG de anormallik yoksa çoğunda nöbet tekrarlamıyor. EEG de bozukluk olan ve nöbeti tekrarlayan çocuklarda ise ilk tedavi seçeneğini ağız yoluyla alınan ilaçlar oluşturuyor. İlaç tedavisiyle nöbetleri tamamen durdurmak, bu mümkün değilse sıklığı ile şiddetini azaltmak hedefleniyor.

Çocuklarda epilepsi hastalığı nasıl tedavi edilir sorusunu uzmanlar yanıtladı. 

Epilepsi hastası çocuklarda nöbetler tek bir ilaç ile genellikle kontrol altına alınabiliyor, bazen ise birden fazla ilaca ihtiyaç duyulabiliyor. Nöbetler en az 2 yıl görülmezse ve EEG de anormallik saptanmazsa ilaç tedavisi yavaş yavaş azaltılıp sonlandırılabiliyor. İlaçlara dirençli olgularda ise özel bir beslenme türü olan ketojenik diyete başvuruluyor. Hiçbir yöntem fayda sağlamazsa hastalar epilepsi cerrahisine uygunluğu açısından değerlendiriliyor. 

Çocuklarda Görülen Epilepsi Nasıl Tedavi Edilir?

6. Tamamen İyileşebilir mi? 

Çocuk hastaların büyük çoğunluğu ilaçlara iyi cevap verir ve nöbetler kontrol altına alınır. Tedaviye iyi yanıt veren, başka nörolojik problemi olmayan, en az 2 yıl nöbetsiz dönem geçiren çocuklarda iyileşme kabul edilir ve ilaçlar azaltılarak kesilebilir.

• Cerrahi tedavide yüksek başarı sağlanabiliyor

İlaçlara ve ketojenik diyete yanıt vermeyen çocuklarda ise epilepsi cerrahisi gündeme geliyor. Çocuğun cerrahi yöntemden fayda görüp göremeyeceğini değerlendirmek için epilepsi cerrahisi evalüasyonu, bir başka deyişle yüksek rezolüsyonlu 3 tesla MR, en az 48 saat video EEG ve gerekirse PET ile SPECT metabolik tetkiklerinden oluşan ayrıntılı inceleme yapılıyor

Cerrahi yöntemlerin rezeksiyon, diskoneksiyon ve fonksiyonel cerrahiler olmak üzere kabaca 3 gruba ayrıldığını belirterek, yöntemleri şöyle özetliyor:

Tümör ve kortikal displazi gibi lezyon varlığında, bunların tümüyle çıkarılmasını hedefleyen rezeksiyon cerrahileri yapılabiliyor. Diskoneksiyon cerrahilerinde ise epileptik odağın normal beyin dokusuyla bağlantılarının kesilmesi hedefleniyor. Her iki cerrahi yöntemde ortalama yüzde 70 oranında başarı sağlanıyor.

Bu iki yöntemin etkili olamayacağı düşünülen tablolarda da fonksiyonel cerrahi yöntem olan ve nöbetleri tamamen veya kısmen durdurmayı amaçlayan epilepsi pili (vagal sinir stimülatörü) takılabiliyor. Bu yöntemin de başarı şansı yüzde 40 civarında oluyor. 

Epilepsi ilaçlarının kontrolsüz bir şekilde ani kesilmesinin nöbetlerin tekrarlanmasına yol açacağını çocuk hastalarda yüzde 70-80 gibi yüksek bir oranda epilepsiden tamamen kurtulmak mümkündür.