Aileler Dikkat! Okullarda Akran Zorbalığı Giderek Artıyor

Melis DEMİRYAS
Yayın : 24.10.2017 - Güncelleme : 26.12.2023

Bir kişi ya da bir grup tarafından, başka bir şahsı sürekli ve amaçlı bir şekilde rahatsız etme durumunun gözlemlendiği bir saldırganlık türü olarak tanımlanan "Akran Zorbalığı", okullarda giderek yaygınlaşıyor.

Uzmanlar, ailelerin teknolojik araçlar yoluyla çocukların şiddete sürekli tanıklık etmelerine izin vermelerinin şiddet eylemini normalleştirdiğini, bu konularda ailelerin daha da dikkatli olmaları gerektiğini vurguladı.

DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü’nden Uzman Klinik Psikolog Gülşah Ergin, ailelerin dikkat etmesi gereken noktaları anlattı.

 Aileler Dikkat! OKULLARDA "AKRAN ZORBALIĞI" ARTIYOR 

Okullarda Sıkça Görülen Akran Zorbalığı Karşısında Aileler Nelere Dikkat Etmeli? 

1. Akran Zorbalığı Nedir?

Son yıllarda yapılan çalışmalar, akran zorbalığının okullarda giderek yaygınlaştığını ve öğrencilerin sağlıklı gelişimi için ciddi bir tehdit oluşturduğunu ortaya koyuyor. Akran zorbalığının; bir kişi ya da grubun, şahsı sürekli ve amaçlı bir şekilde rahatsız etme durumunun gözlemlendiği bir saldırganlık türü olarak tanımlanmaktadır.

Bu zorbalık, kötü niyetli notlar bırakmaktan, isim takmaktan, başka bir kişinin ilişkisini dedikodu, yalan ve benzeri yöntemlerle sabote etmeye kadar her şeyi içerebilir. Aslında, ilişkisel saldırganlığın ve siber zorbalığın büyük bir kısmı akran baskısını içerir.

Akran zorbalığının içerisinde istismarın alt türlerini görebiliyoruz. Bu zarar verme durumu fiziksel, sözel, duygusal, cinsel açıdan olabildiği gibi internet yoluyla da olabiliyor. İsim takmak, sataşmak, dalga geçmek, vurmak, itmek, kakmak, para veya cep telefonu gibi eşyalarını zorla almak, korkutmak amaçlı mesajlar göndermek, kenara itmek, umursamamak, oyuna veya gruba dâhil etmemek, çocuk ve onun ailesi hakkında dedikodular yaymak vb. şekilde karşımıza çıkabiliyor. 

Zorbalık söz konusu olduğunda, başkalarına zorbalık yapma yönündeki baskılar genellikle grup zihniyetiyle başlar ve özellikle çevrimiçi ortamda bu durum daha da yaygındır. Çocuklar çoğu zaman başkalarına siber zorbalık yönünde baskı yapar veya onları teşvik eder. Bu, çevrimiçi nefret listelerinden kötü niyetli sosyal medya gönderilerine kadar her şeye yönelik baskıları içerebilir.

Okullardaki Tehlike: Akran Zorbalığı

2. Diğer Çocuklar Neden Akran Baskısına Boyun Eğer?

Tipik olarak çocuklar akran baskısına boyun eğerler çünkü sevilmek veya uyum sağlamak isterler. Grup veya zümreye uymazlarsa diğer çocukların kendileriyle dalga geçebileceğinden korkarlar. Sonuç olarak zorbalık bazen kendini koruma eylemidir. Çocuklar başkalarını dışlamaz, dedikoduya katılmaz, söylenti yaymaz ve başkalarıyla dalga geçmezlerse, o zaman onlar da zorbalar tarafından dışlanır veya eziyete maruz kalabilirler.  

Akran baskısı zorbalığı da olumsuz yönde etkileyebilir. Birisi zorbalığa maruz kaldığında çevredekiler gülerse, bu, hedefe değil, öğrencinin zorbalığına destek olduğunu gösterir. Bir bireyin veya grubun teşvik ettiği şey insanların kendilerini kötü, suçlu hissetmelerine veya başkalarının duygularını incitiyormuş gibi hissetmelerine neden oluyorsa, bu davranış büyük olasılıkla birinin üzgün ve yalnız hissetmesine neden oluyordur.

Bazı çocuklar  ise "bunu herkes yapıyor" fikrini kabul ederler ve grup olarak yapıldığında çoğu zaman yanlışlıkla daha az zorbalık sorumluluğu hissederler. Bu tür sürü zihniyetiyle hareket eden çocuklar genellikle doğru karar verme konusunda sağduyularını geride bırakırlar. Sonuç olarak, maalesef ki bu durumdan normalde hissedecekleri kadar pişmanlık duymazlar.

Çocuğunuz, zorbalığa uğramasa veya başkalarına zorbalık yapmasa dahi herhangi bir arkadaşının diğer çocuklara yaptığı zorbalıktan etkilenebilir. Çocuklar, çoğu zaman zorbalığa tanık olduklarında bunu durdurmak için ne yapacaklarını bilemeyebilirler. O anda devreye girme konusunda kendilerini güvende hissetmeyebilirler ancak zorbalığa maruz kalan bir çocuğa yardımcı olmak için atabilecekleri birçok doğru adım vardır:

• Zorbalığa maruz kalanın, o durumdan uzaklaşmasına yardım etmek,
• Zorbalığa maruz kalan çocuğa destek olmak, onunla arkadaş olmak, 
• Zorbalığa seyirci kalmamak, önleme girişiminde bulunmak,
• Müdahale edemediğinde güvendiği bir yetişkine durumu hemen bildirebilmek gibi...

Akran baskısı, arkadaşlık kurmanın ve grupları sürdürmenin doğal bir parçasıdır. Zorbalık davranışı, kişinin gücünü başkası üzerinde incitici bir şekilde kullanmasıdır. Zorbalığın önlenmesine yardımcı olmada görgü tanığının müdahalesi çok önemlidir. Çocuklar arasında nezaketi, katılımı ve  arkadaş gruplarına kabulü teşvik etmek konusunda okullara ve ailelere önemli görevler düşüyor. 

Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir? 

3. Okullarda Zorbalığa Maruz Kalan Çocuklar

Çocuklar kendilerini korkmuş, umutsuz, güçsüz, değersiz, kızgın, terkedilmiş, depresif ve bıkmış hissederler. Bu nedenlerden ötürü yaşadıkları durumu birine anlatmakta zorluk çekebilirler. Bu noktada ebeveynlerin çocukları üzerinde çok iyi bir gözlemci olmaları ve onlarda oluşan değişimleri fark edebilmeleri çok önemlidir.

Çocuğunuzun zorbalığa uğradığından şüpheleniyorsanız dikkat etmeniz gereken işaretler şunlardır:

Okula gitmeyi reddetmek veya okula gitme konusunda endişeli olmak
Daha önce hoşlandıkları ve iyi oldukları konularda kötü performans gösteriyorlar
Uyumakta zorluk çekmek
Sosyal aktivitelerden uzaklaşma
Özgüveninin düşük olması
Sık sık eşyalarını kaybetmesi

Açıklayamacağı yaranlanmaları varsa... 

• Okula gelmekten korkuyorlar

Akran zorbalığı nedeniyle sosyal ilişkilerinin zayıf olması çocuğun hem akademik başarısına zarar verebildiğini hem de çocuğun okula karşı tutumunun etkiliyor. Bu çocukların bir kısmı akran zorbalığına maruz kaldıkları için okula gitmekten korkuyorlar. Bir kısmında daha ciddi boyutta kaygı bozuklukları ortaya çıkabilir. Ders başarısızlığı, uyku sorunları, öfke patlaması, içe kapanma görülebiliyor.

• Akran Zorbalığına Uğrayan Çocuğun Psikolojisi Bozulabiliyor 

Akran zorbalığına maruz kalmış çocuklar düşük özgüven, çekingen ve utangaç olma, depresif hissetme gibi belirtiler gösterebilirler. Ayrıca çocukta stres temelli rahatsızlıkların başlaması, açıklanamayan yaralanmaların olması, kişisel eşyalarını kaybetme gibi durumların yaşanması, akademik başarıda düşüş görülmesi ve yalnız kalmak istememesi gibi değişimler de söz konusu olabilir. Bu değişimler aileler tarafından mutlaka ciddiye alınmalıdır.

• Akran zorbalığı gösteren çocuklar çoğunlukla dürtüsel özellikler gösteriyor 

Akran zorbalığı gösteren çocukların çoğunlukla dürtüsel özellikler gösteren çocuklar  çocuklar. Diğer çocuklara göre akran grubu tarafından daha fazla reddedilmekte ya da daha az kabul görmekte olan çocuklardır ve sert görünme ihtiyacı duyabilirler. Böylelikle diğer saldırgan çocuklarla arkadaş olabilirler. Kolayca ağlayan ve kaygılı görünen çocuklar tarafından kolayca kışkırtılabilirler. Erkek çocukların daha fazla oranda zorbaca davranışlar gösterdikleri ortaya konmuştur.

Çocuğunuz Okulda Akran Zorbalığına Maruz Kalıyorsa

4. Akran Zorbalığı Karşısında Aileler Ne Yapmalı? 

Çocuğu böyle bir zorbalığa maruz kalan bir ailenin her şeyden önce çocuğunu yargılamadan dinlemesi ve onu anlamaya çalışması gerekir. Öncelikle, durumu tartışmak yerine çocuklarının kendilerini ifade etmelerine fırsat vermeleri ve onlara anlaşılmış olduklarını hissettirmeleri önemlidir. Ardından zorbalığın nasıl ve ne şekilde gerçekleştiğini öğrenip mutlaka okul yetkilileri ile işbirliğine girmeleri gerekir.

Ebeveynlerin çocuklarıyla daha çok zaman geçirmeleri ve onların fiziksel ihtiyaçlarının yanı sıra duygusal ihtiyaçlarını da karşıladıklarına emin olmaları önemlidir. Ara ara çocuklarıyla okul ve arkadaşları hakkında sohbet etmeleri ve okulda onları üzen bir durumun olup olmadığını sormaları da zorbalığı erken fark etmelerinde veya önlemelerinde etkili olabilir. Öğrendikleri noktada mutlaka okulla işbirliği yapmaları gerekmektedir.

• Çocuğunuzu önemsendiğini hissettirin

Aileler çocuklarıyla her zaman sağlıklı iletişim kurmalıdır. Çocuklarınızla her gün konuşun ve onları dinleyin.

Okula gidiş-dönüş deneyimleri, öğle yemeği ve teneffüs dâhil olmak üzere okul günleri hakkında çocuğunuza sorular sorun.

• Çocuğunuza arkadaşlarını sorun

Davranış, iştah ve uyku düzenindeki değişiklikler endişe veya rahatsızlığın işareti olabileceğinden çocuklarınızın duygusal durumunu gözlemleyin.

Aileler, öğretebilir ve model olabilir. Zorbalığı önlemek için çocuklarınıza saygı, sorumluluk ve dayanıklılık değerlerini aşılayın.

Anne babalar olarak, çocuğunuza hem ne yapmaması gerektiği (örn. itmek, alay etmek, başkalarına kötü davranmak) hem de ne yapması gerektiği (örn. nazik olmak, empati kurmak, sırayla hareket etmek, saygılı olmak) konusunda rehberlik yaparak, zorbalığa karşı sağlıklı alışkanlıklar kazanmasını sağlayın.

Birisinin kendisine veya başka bir öğrenciye kötü davranması durumunda ne yapması gerektiğini çocuğunuza açıklayın. Çocuğunuz herhangi bir zorbalığa maruz kaldığında karşısındakine durmasını söylemesini, sonrasında oradan uzaklaşmasını ve durumu hemen bir yetişkine bildirmesini söyleyebilirsiniz.  

Çocuklarınıza iyi bir örnek ve model olun. Unutmayın, başka biriyle kötü veya küfürlü bir şekilde konuştuğunuzda, çocuklarınıza zorbalığın normal olduğunu öğretmiş olursunuz…

Olayları zaman kaybetmeden bildirmek için çocuğunuzun öğretmeni veya okul müdürüyle iletişime geçin.

Ergenlerde Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir? 

5. Çocuğunuz Akran Zorbalığı Yapıyorsa Ne Yapmalı?

Peki ya çocuğunuz okulda akranlarına kötü davranışlarda bulunuyorsa? Bu durumda ne yapmalısınız? “Çocukları böyle davranmaya iten sebeplerin araştırılması, çocuğun ev ve çevre yaşantısının değerlendirilmesi önemlidir. Bu davranışı sergileyen çocuklar için yapılacaklar mutlaka çocuğun, okulun, ailenin işbirliğini gerektirir.

Zorbalığa maruz kalan ergenler davranış sorunları, fiziksel sağlık sorunları ve  hatta kimi zaman intihar düşüncesi geliştirme riskiyle karşı karşıya kalabilir. Çocuklarla birçok açıdan çok yönlü çalışmalar yapılmalıdır. Kısa dönemde; hem okulda hem de evde bu durumun fark edildiğinin belli edilmesi, onaylanmayan davranışlarına yönelik bir konuşma yapılıp bu konuda onlara sınırlar konması, davranışlarının takip edilmesi ve onlara doğru rol model olunması önerilir.

Uzun dönemde ise; kendi duygularını ve karşı tarafın duygularını anlamaları adına çalışmalar yapılarak empati gelişiminin desteklenmesine ihtiyaç vardır. Sosyal beceri geliştirme, öfke kontrolü, problem çözme gibi alanlar da yine bu çocuklarla uzun dönemde çalışılması gereken diğer alanlar olarak değerlendirilebilir.

• Zorbalık gösteren çocuklar çevreye ve topluma karşı öfke duyan ailelerde yetişmiş olabiliyor

Zorbalık gösteren çocukların güç ve baskınlık kurmaya yönelik güçlü gereksinimleri söz konusu. Bu durum aileler tarafından fark edilmezse problemler daha da artabilir.  Çevreye ve topluma karşı öfke duyan ailelerde yetişmiş olabilirler. Bazı aileler popüler olmasını isteklerini çocuklarına yoğun bir şekilde yansıtmaktadır. Çocuklar ailelerinin duygu ve davranışlarından etkilenirler ve bu durum çocukların davranışlarına da yansıyabilir.

Ayrıca ailelerin teknolojik araçlar yoluyla çocukların şiddete sürekli tanıklık etmelerine izin vermeleri, şiddet eylemini normalleştiriyor, bu konularda da ailelerin dikkatli olmaları son derece önemli bir husus. 

Zorbalık Karşısında Aileler Bilmesi ve Yapması Gerekenler

6. Çocukların Akran Baskısıyla Başa Çıkmalarına Yardımcı Olun

Ne kadar iyi ebeveyn olursanız olun, ergenlik çağındaki çocuğunuzun zaman zaman işleri berbat edebileceğini kabul edin. Çocuğunuza bağırmak veya onu eleştirmek yerine, eylemlerinin sorumluluğunu almasına yardımcı olun. Örneğin, eğer herhangi birine kaba davrandıysa ondan mutlaka özür dilemesini isteyin. 

Ya da bir dolabın üzerini incitici grafitilerle kaplamışlarsa, temizlemelerini sağlayın. Burada önemli olan çocuğun zorbalığı telafi etmesini sağlamaktır.  

Ayrıca çocuğunuzu zorba olarak etiketleme dürtüsüne de direnin. Bunun yerine, onu zorbalığı bırakmaya ve nazik, empatik ve saygılı olmaya odaklanmaya teşvik edin. Bu zaman alabilir, ancak sizin yardımınızla çocuğunuz, akran baskısı yaşadığında bile nasıl daha iyi kararlar alacağını öğrenebilir.

Akran baskısı söz konusu olduğunda ebeveynler genellikle çaresizce bir mücadele içinde olduklarını hissederler. Ancak gerçekte  bu durumun düzülmesi konusunda ebeveynlerin, düşündüklerinden çok daha fazla etkisi olur. Her ne kadar gençler bu yaşta geri çekilip bağımsızlıklarını savunmaya çalışsalar da ebeveynlerine hala çok ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden anne babalar olarak böylesine önemli bir konuda devreye girme fırsatını kaçırmayın. 

Çocuklarınızla konuşun. Yaşadıkları baskıları anlamaya çalışın. Onlara saldırganlığa, siber zorbalığa ve diğer zorbalık türlerine katılma konusunda hissettikleri baskıları sorun. 

Çocuklarınızla zorbalık konusunda ne kadar çok bağlantı kurarsanız, o kadar olumlu bir etkiye sahip olabilirsiniz. Çocuklarınıza akran baskısı karşısında ne yapacakları konusunda fikirler verin. Anne baba olarak çocuğunuza güçlü bir özsaygıya sahip, girişken ve sosyal becerileri gelişmiş bir birey olması için her zaman destek olun. Bu özellikler çocukların akran baskısı karşısında güçlü bir duruş sergilemesinde oldukça yardımcı olur. 

Anne babaların, çocuklarının kendilerini geliştirmelerine yardımcı olmaları çok faydalı olur. Özellikle özgüven arttırıcı çeşitli sosyal etkinliklere katılmalarını sağlamaları hem çocukların kendi yeteneklerini fark etmelerini sağlar hem de özgüvenin artması sonucunda çocuğun karşılaştığı sorunlara uygun tepki verme becerisi de artar.

Sosyal becerileri artan çocuğun, zorba olan çocuklar tarafından rahatsız edilme ihtimali de azalır. Tabii bunların yanı sıra ailelerin çocuklarına iyi bir model olması ve şiddet içeren herhangi bir davranışı çocuklarının yanında övmemeleri de oldukça önemlidir.

Akran zorbalığı söz konusu olduğunda çocuğunuzla birlikte kurallar ve sonuçlar belirleyin; ardından bunları uygulayın. Başkalarına zarar verme ve zorbalık yapmama yönünde kesin bir politikanız olduğu halde çocuğunuzun zorbalık yaptığını öğrenirseniz -bu konuda baskı altında olsa bile- disiplin cezalarını uygulamanız gerekir. Bunu yapmazsanız çocuğunuz kuralların geçerli olmadığını veya bu durumun pek de önemli olmadığını varsayacaktır. 

Sonuç olarak zorbalık, kontrolden çıkma veya başka bir kişiye ciddi zarar verme noktasına kadar ilerleyebilir. Unutmayın, sorunu görmezden gelmeniz veya başka yöne bakmanız sonuçta çocuğunuza zarar vermekten başka hiçbir işe yaramaz...