Tatilde Gıda Zehirlenmesine Dikkat!

Cansu Buldu ÇAN
Yayın : 08.08.2012 - Güncelleme : 08.07.2024

Gıda zehirlenmesi ülkemizde ve dünya genelinde özellikle yaz aylarında daha sık görülen önemli bir sağlık sorunu. Kış mevsiminde hastanelerde yaygın görülen influenza ve gribin yerini; yaz aylarında Stafilokok, Salmonella, E.Coli gibi bakteriler ile Rotavirüs ve Norovirüs gibi virüslerin yol açtığı besin zehirlenmeleri alıyor.

Sıcaklarla birlikte besinlerin bozulma risklerinin artması sindirim rahatsızlıkları ve zehirlenmelere yol açabileceği için dışarıda ve açıkta satılan yiyeceklerin tüketilmemesine özen gösterilmelidir. Bu nedenle özellikle tatil döneminde beslenme alışkanlıklarına dikkat edilmeli, tatilde zehirlenmelere yol açacak besin tüketiminden uzak durmalıdır.

Beslenme ve Diyet Uzmanı Dyt. Şefika Aydın Selçuk tatil döneminde sağlıklı beslenme önerilerinde bulunurken; İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç özellikle yaz aylarında sıkça yaşanan gıda zehirlenmelerinin nedenlerini, belirtilerini ve alınacak önlemleri anlattı.

Hazır köfte kullanan bir restorandan yemek, gıda zehirlenmesine sebep olabilir.

1. Gıda Zehirlenmesinin Belirtileri Neler?

• Bu belirtilerde asla zaman kaybetmeyin! 

Besin zehirlenmesinin belirtileri, bozulmuş gıdaların tüketiminden sonra birkaç saat veya birkaç gün içinde ortaya çıkıyor. İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, belirtilerin hafif veya şiddetli olabileceğine işaret ederek, sözlerine şöyle devam ediyor: “Hafif belirtiler bulantı, günde 5’ten daha az sıklıkta oluşan kusma ve ishal, karın ağrısı ve kramplar, hafif ateş, baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk ile iştahsızlık gibi sorunlardır.

Şiddetli bulgularda ise sürekli kusma, şiddetli karın ağrısı ve kramplar, 38°C'nin üzerinde seyreden yüksek ateş, kanlı ishal, şiddetli dehidratasyona bağlı azalmış idrar, ağız kuruluğu,  baş dönmesi, bayılma, nefes darlığı ve göğüs ağrısı gibi semptomlar görülebilir.”  

2. Gıda Zehirlenmesi Hangi Yiyeceklerden Kaynaklı Olur? 

• Yaz Aylarında Bu Besinleri Tüketirken 2 Kere Düşünün

Kırık çatlak kirli yumurta, çiğ et, tavuk, dondurulmuş besinler, kapakları şişkin, kutusu hasarlı konserve besinler, pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri, barbunya, mercimek, tarhana gibi kuru baklagiller, mayonez, iyi yıkanmamış sebze meyveler (hazır salatalar) kremalı pasta gibi kremalı, soslu tatlı ve yemekler yaz aylarında besin zehirlenmelerine neden olabilir. 

Açık büfede iyi pişmiş et, haşlanmış makarna ve ayran iyi bir seçenek! 

Tatilde açık büfe alanlarda ve otellerde besin zehirlenmelerinden korunmak için neler yapılmalı? 

• Özellikle mayonez ile soslanmış yemekler ve mezeler tercih edilmemelidir.

• Çiğ et ile hazırlanan tütsülenmiş, şarküteri besinler bakterilerin çabuk üreyebildiği besinlerdir. Bunların özellikle yaz aylarında tüketilmesi sakıncalıdır.  

• Soğuk zincire dikkat edilmeden bozulabilen donduruluş besinler, riskli gruptur. Hazır köfte kullanan bir restorandan yemek, gıda zehirlenmesine sebep olabilir.

• İyi pişmemiş tavuk veya içi kırmızı köfteyi kesinlikle tüketmemek gerekir.

• Tercihen kremasız çorba ve yemekler alınmalıdır.

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, gıda zehirlenmesine karşı almamız gereken önlemleri anlattı.

• İyi pişmiş ızgara et ve yanında haşlanmış makarna pilav ile içecek olarak son kullanma zamanı geçmemiş ayran iyi bir alternatif olabilir.

• Tatlı olarak ise meyveli tatlılar, dondurma veya sütlü tatlılar alınabilir.

3. Gıda Zehirlenmesi Yaşandığında Ne Yapmalı?

Besin zehirlenmesi belirtileri çoğunlukla 2-3 gün içinde kendiliğinden geriler ve herhangi bir tedavi gerektirmez. Bu süre içinde bol miktarda su ve yağsız sıvı alınması, ishal ve kusma ile kaybedilen sıvının yerine konması için gereklidir. Kusma var ise bulantı önleyici ilaçlar kullanılabilir.

 Tatilde ve Seyahatte Gıda Zehirlenmesinden Nasıl Korunulur?

4. Yazın Gıda Zehirlenmesinden Korunmak İçin Ne Yiyip Ne İçmeli? 

Tatilini yazlığında geçiren ya da otelde tam pansiyonu tercih edenlerin yaptığı en sık hata, kahvaltıyı oldukça geç saatte ve aşırı miktarlarda yapıp, öğle öğününü atlamaktır. Oysa ki, öğün atlamak metabolizmayı yavaşlatır, akşam hızlı tüketilen fazla yemek de kısa sürede harcanamayacağı için depolanır. Bu nedenle tatilde sağlıklı beslenmenin ilk adımı, ana öğünlerin atlanmamasıdır.

• Peki Ama Ne Yemeli Ne İçmeli ? 

Öğle yemeğindeki en iyi alternatifler; tost ayran, bir tabak sebze yemeği ve cacık, karışık bir salata ve limonatadır. Tam pansiyon ve her şey dahil seçenekleri ise 24 saat yiyecek ve içeceğin bulunabileceği, bilinçli düşünüldüğünde daha sağlıklıdır.

Burada öğünlerde; biri salata tabağı diğeri de her kişide farklı porsiyonların düşünüldüğünde genel olarak; 3-4 köfte, 2şer kaşık sebze veya mezenin ya da yine 2’şer kaşık makarna veya tahıllı besinlerin bulunduğu zengin ikinci tabak, göz doldurucu ve sağlıklıdır. Bu tip yerlerin de tek dezavantajı, yemeğin hemen ardından yenilen üçüncü dolu olarak alınan tatlı tabağıdır.

• Tatlı Tüketiminiz de Ölçülü Olmalı

Tatlı, yemeğin üzerine değil öğleden sonra ya da akşam yemekten 2 saat sonra tüketilmelidir. Sütlü meyveli tatlılar, dondurma gibi yaz tatlıları seçilmelidir. Ayrıca açık büfe dışında gün boyu ulaşılabilir olan gözleme, lahmacun, pizza ve pide gibi hamur işi besinler bir ana öğün kalorisindedir. Bu besinleri yemek aralarında değil örneğin bir öğle yemeği yerine tüketmek gerekir.

• Tatilde enerji depolamak ve işe dinç dönebilmek için…

İlk şart: iyi uyku ve iyi bir dinlenmedir.

İkinci şart: kilo almadan dönmektir. Kilo almak hem fizyolojik (bedensel yorgunluk), hem psikolojik (ruhsal isteksizlik) hem de hastalılara yakalanma riski açısından zararlıdır. 

Diğer şart ise; sağlıklı beslenme modeline uymaktır. Bol bol taze meyve ve sebze, az yağlı yemekler tüketmek, bol su içmek tatlıları ve tuzluları tadında tüketmek, sindirimi güçleştirmez, bedeni yormaz.  Metabolizmayı hızlandırıcı etki yapar.

Yaz Aylarında Gıda Zehirlenmesini Önlemenin Yolları 

5. Besin Zehirlenmesine Karşı 10 Etkili Önlem 

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, gıda zehirlenmesine karşı almamız gereken önlemleri şöyle anlatıyor: 

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Besinleri Satın Alırken Nelere Dikkat Etmeli? 

Alışveriş yaparken bazı kurallara dikkat etmeniz büyük bir öneme sahip. İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, alışveriş sırasında almanız gereken önlemleri şöyle özetliyor: “Son kullanma tarihi geçmiş gıdaları satın almayın.

Paketli ürünlerin ambalajlarının sağlam ve hasarsız olduğundan emin olun. Şişmiş veya hasar görmüş konserve ürünlerini kullanmayın. Et ve et ürünlerini güvenilir yerlerden satın alın. Kırık, çatlak, dışkıyla kirlenmiş yumurtalardan kaçının.

Özellikle et, et ürünleri ve tavuk gibi sık besin zehirlenmesi yapan ürünlerin üretildikleri yerden depolara ve satış noktalarına sevkiyatı sırasında -18°C altında muhafaza edilerek soğuk zincirin korunması önemli. Dondurulmuş besinlerin soğuk zincirinin kırılmamış olmasına dikkat edin.”

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Çiğ Ete ve Yumurtaya Dokunduktan Sonra Mutlaka Ellerinizi Yıkayın

Yemek hazırlamadan önce ellerinizi sabunlu sıcak suyla en az 20 saniye yıkamaya özen gösterin. Tırnaklarınızı kısa ve temiz tutmayı alışkanlık edinin. Çiğ veya az pişmiş kırmızı et, beyaz et ve balıkla temas sonrası özellikle ellerinizdeki çatlaklar aracılığıyla parazitler ve bakteriler bulaşarak kist hidatik, toxoplazma, brusella, tüberküloz, camylobacter ve salmonella gibi çeşitli enfeksiyonlara yol açabiliyor. Bu nedenle çiğ et ve balığa dokunduktan sonra ellerinizi yine  sabunlu sıcak suyla yıkamayı asla ihmal etmeyin.

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Mutfak Gereçlerini Sıcak Suyla Yıkayın 

Mutfak tezgahlarını, kesme tahtalarını ve diğer mutfak ekipmanlarını sıcak su ve sabunla düzenli olarak temizlemeniz çok önemli. Her kullanımdan sonra, özellikle de çiğ et, yumurta ve balık ile temasın ardından tüm araç ve gereçler ile tezgah yüzeylerini deterjanlı sıcak suyla iyice yıkamalısınız.

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Çiğ Etleri Pişirmeden Önce Yıkamayın

Kırmızı eti, balığı ve tavuk etini pişirmeden önce yıkamayın. Özellikle tavuk etinde fazla miktarda mikroorganizma bulunuyor. Yıkama esnasında lavaboya, tezgah yüzeyine, musluğa ve ellerimize bulaşan bu mikroorganizmalar enfeksiyona yol açabiliyor. İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, balıkları da pişirme öncesinde yıkamanın doğru olmadığına dikkat çekerek, “Çünkü balığı yıkamak Salmonella ve E.Coli gibi enfeksiyonları etrafa bulaştıracağı gibi, sağlığımız açısından önemli olan ve balıkta çok bulunan Omega-3 gibi yağ asitlerinin ve faydalı enzimlerin kaybına yol açar. Ayrıca balıkta bulunan ve pişirme sırasında lezzeti arttıran doğal sıvıların da kaybına neden olur” diye konuşuyor. 

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek için Bu Besinleri Asla Temas Ettirmeyin! 

Farklı besinlerin birbiriyle temas halindeyken çeşitli mikroorganizmaların ve zararlı maddelerin geçiş yapmaslarına çapraz bulaş deniyor. Çapraz bulaşı önlemek için çiğ besinleri pişmiş yiyeceklerden ayrı tutmanız gerekiyor.

Ayrıca çiğ kırmızı et, tavuk eti, yumurta, balık ve kabuklu deniz ürünlerini de sebzeler ile asla temas ettirmemeniz gerektiği uyarısında bulunan İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, “Bu sayede etlerde bulunan zararlı mikroorganizmaların sebzelere geçmesini engellemiş olursunuz” diyor.

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Et ve Sebzeleri Aynı Bıçakla Kesmeyin

Besin zehirlenmesine karşı almanız gereken bir başka önlem ise etleri, et ürünleri ile sebzeleri ayrı tezgahlarda ve farklı bıçaklarla kesmek olmalı. Etler ile temas eden bıçakları, tezgahı, mutfak araçlarını da sıcak ve sabunlu suyla yıkamalısınız.

• Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Besinleri Doğru Sıcaklıkta Pişirin

Et, tavuk, balık ve yumurta gibi besinlerin yeterince pişmiş olmaları da besin zehirlenmesinden korunmada büyük öneme sahip. Bu besinlerin iç sıcaklıklarının bir termometre ile kontrol edilmesi gerektiğini belirten Dr. Murat Karakoç, “Örneğin besinlerdeki iç sıcaklık tavuk için en az 74°C, kırmızı et için de en az 63°C olmalıdır. Besinlerin her tarafının iyice piştiğinden emin olunmalı, büyük tencerelerde pişirilen yemekler sık sık karıştırılarak sıcaklığın her tarafa yayılması sağlanmalıdır” diyor. 

• Oda sıcaklığında en fazla 2 saat tutun

Yiyecekleri piştikten sonra oda sıcaklığında en fazla iki saat tutun, özellikle et ürünlerini daha sonra buzdolabında 4°C altında saklamaya özen gösterin. Bunların yanı sıra pişmiş yiyecekleri buzdolabında çiğ besinlerden uzak tutmanız da çok önem taşıyor. 

• Oda sıcaklığında çözülmeye bırakmayın

Dondurulmuş besinleri özellikle de et ürünlerini oda sıcaklığında çözülmeye bırakmamanız gerektiği uyarısında bulunan İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Murat Karakoç, “Böyle durumlarda çözülen yüzey kısımlarda  Salmonella, E.Coli, Stafilokokkus aures gibi çeşitli bakteriler kolay bir şekilde üremekte ve besinlerle kontamine olarak besin zehirlenmesine yol açmaktadır” diyor.

Ayrıca dondurulmuş besinleri sıcak su altında çözmeye çalışmak da tehlike oluşturuyor. Bu ürünleri buzluktan aldıktan sonra buzdolabının alt raflarında çözülmeye bırakmalı veya mikrodalga fırınlar kullanmalısınız.

Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Kuru Gıdaları Karanlıkta Saklayın

Bulgur, buğday, pirinç, nohut, fasulye gibi bakliyatlar ve kuru gıdalar sıcak ve nemli ortamda saklanmamalı. Bakliyatlar ile kuru gıdaları güneş görmeyen karanlık bir yerde ve 20°C sıcaklığın altında, ağzı hava almayan kapalı cam kaplar içinde saklamaya dikkat edin.

Özellikle pirinç içeren yemekleri bir günde tüketilecek miktarda yapmanız gerektiğine işaret eden Dr. Murat Karakoç, “Pirinçli yemek tekrar tüketilecekse en fazla  bir defa daha ısıtma yapılarak yenilebilir. Böylece Bacillus cereus gibi bakterilerin yol açacağı gıda zehirlenmesinden de korunmuş olunur” diyor.  

6. Tatilde Gıda Zehirlenmesi Yaşarsam Ne Yapmalıyım?

Yapmanız gereken ilk şey hastalığınızı ve endişelerinizi paket tatil temsilcisine ve otel yönetimine bildirmektir; tatil köyünde veya yakınında bulunan bir sağlık merkezinden veya sağlık uzmanından tıbbi tavsiye almanıza yardımcı olabilirler.

Eczanelerden reçetesiz satılan ilaçlar satın alırsanız, bu semptomlarınıza kısa vadede yardımcı olabilir. Hastalığınızın kapsamını ve semptomlarınızın ne zaman ortaya çıktığını göstermenize yardımcı olması için ambalajlarını ve bunların makbuzlarını saklamalısınız.

Eve döndüğünüzde, özellikle hala semptomlarınız varsa, aile hekiminizle görüşmeli ve ilgili dışkı testlerinin mümkün olan en kısa sürede yapıldığından emin olmalısınız. Bu, semptomlarınız devam ederse daha fazla tedavi reçete etmelerine de yardımcı olabilir.