İşyerinde Mobbing (Yıldırma) ile Baş Etmek İçin Etkili Stratejiler

Melis DEMİRYAS
Yayın : 31.05.2013 - Güncelleme : 28.02.2024

İş hayatında psikolojik şiddet olarak tanımlanan ve bezdiri anlamına gelen mobbing, maruz kalan kişileri olumsuz etkiliyor. Mobbinge maruz kalan kişilerin birtakım benzer özelliklerinin ortaya çıktığına dikkat çeken uzman psikologlar, kendini ifade etmekte zorlanan, ‘hayır’ diyemeyen, bir topluluğa ait olma ve kabul görme beklentisiyle sürekli uyumlu olmaya çalışan kişilerin daha savunmasız olduğuna dikkat çekiyor. 

“İşyerinde psikolojik şiddetin ortadan kaldırılması için öncelikle mobbing’e neden olan faktör iyi tespit edilmeli, tanı iyi konulmalıdır. Herkesin kişiliğine göre değişen bir mücadele stratejisi vardır. Bu mücadelede ne kadar kendiniz olabilirseniz, psiko-teröre karşı koyma yeteneğiniz o oranda yüksek olacaktır” diyen Doç. Dr. Hasan Tutar'dan işyerinde mobbing’le başa çıkma stratejileri.

İşyerinde psikolojik şiddete uğrayanların ortak özellikleri: Kendilerini ifade etmekte zorlanıyorlar ve 'hayır' diyemiyorlar... 

Psikolojik Şiddetle Baş Etme Taktikleri

1. Özsaygınızı Geliştirin

Herhangi bir ortamda, bir kimsenin kendini var edebilmesi veya varlığını sürdürmesi için başka bir bireyi değersizleştirmesi kabul edilebilir bir yaklaşım değil. Özellikle günün önemli bir bölümünü kapsayan iş ortamlarında mobbing kavramından sıklıkla söz edilir. Psikolojik şiddet olarak tanımlanan kelime, TDK’nin deyimiyle ‘bezdiri’ anlamına gelir.

Psikolojik şiddet hangi ortamda yaşanırsa yaşansın bireyin psikolojik dayanıklılığı açısından saldırı unsurudur.

İşyerinde psikolojik şiddetle bireysel başa çıkmada uygulanacak bazı taktik adımlar vardır. Mobbing’le bireysel başa çıkmak için kurban öncelikle kendi kişiliğini geliştirecek, direncini arttıracak çabalar içinde olmalıdır. 

Mücadele Başlıyor! 

İşyerinde psikolojik şiddetin neden olduğu psikolojik gerilimin kişilere, kurumlara ve topluma olan faturasının yüksekliği, psikolojik şiddetle mücadele etmeyi zorunlu kılıyor.  

Herkesin psikolojik şiddete  dayanma katsayısı farklıdır. Söz konusu katsayı bireyin “uyum düzeyi”ni ve “direnme sınırları”nı belirler. Psikolojik şiddete  karşı direnç gösterip onunla başa çıkmak için, başvurulacak yollardan biri, özsaygının geliştirilmesidir. Herkesin kişiliğine göre, değişen bir mücadele stratejisi vardır. Olayın özü şudur; ne kadar kendiniz olabiliyorsanız, psiko-teröre karşı koyma yeteneğiniz o oranda yüksek olacaktır.

2. Kendinize Denge Bölgeleri  (Güvenilir Liman) Oluşturun

Psikolojik şiddetin varlığı,  insanı rahatsız eder. Kurbanın istikrarını ve yaşam düzenini bozar. Söz konusu istikrarsızlığa karşı “denge bölgeleri” psikolojik şiddetle başa çıkmaya yardımcı olur. Denge bölgesi, her tür istikrarsızlığın ve güvensizliğin ortadan kalktığı, kurbanın kendini güven ve esenlik içinde hissettiği bir ortamdır. Denge bölgesi, kurbanın istemediği değişimlerin olmadığı veya çok sınırlı olduğu güvenilir bir limandır. 

3. Mesleki Beceri ve Niteliklerinizi Geliştirin

Psikolojik şiddetin oluşturduğu psikolojik gerilimi azaltmanın bir başka yolu, kişisel ve mesleki nitelikleri, mümkün olduğu kadar hatalardan arındırarak geliştirmektir. Bu tavır, kurbanın kendisine karşı duyduğu güveni ve özsaygısını yükseltir. Özgüveni yüksek bir insan, her tür gerilime karşı daha yüksek  direnç gösterir.

4. Ruh Sağlığınızı Koruyun 

Gerilim azaltıcı önlemlerden bir diğeri, ruh sağlığıdır.  Geliştirilen güçlü psikolojik uyum, kurbanın psikolojik yaralanmasını engeller ve psikolojik şiddet karşısında onu daha donanımlı kılar.  Ruh sağlığı yerinde olan birinin  psiko-teröre direnci daha yüksek olur. 

5. Algılama Stratejilerinizi Güçlendirin

Her tür psikolojik şiddet faktörü insanın kişilik süzgecinden geçer ve bu kişilik onun psikolojik şiddete tepkisinin ne kadar güçlü olacağını belirler. Kimileri psikolojik şiddete karşı oldukça güçlü bir direnç gösterebilirken, kimileri çok basit psiko-terör karşısında bile yıkıma uğrar. Kurbanın direncinin ölçüsü, psikolojik şiddeti tolere etme katsayısıdır.

6. Değerlerinizi Açıklayın

Kişisel değerlerin bilincine varmak ve yaşamın bu değerlerle doğal bir uyum içinde olduğundan emin olmak, psikolojik şiddete karşı direnç göstermede etkin bir yoldur. Mağdur değerleri nedeniyle kurban seçildiğini unutmamalıdır.

İşgale uğramış vatan topraklarının ancak değerlere sarılarak kurtarıldığı gibi, psikolojik şiddete maruz kalan biri değerlerinden vazgeçerek, bu saldırıyı ortadan kaldıramaz. Mağdur kendini kurtaracak en güçlü silahın, sahip olduğu değerleri olduğunu bilmelidir.

Kurbanın yaşamı gerçek değerleriyle uyum içinde olduğu oranda psikolojik şiddet karşısında güç ve direnç kazanır. Kurbanı zayıf düşürecek en büyük yanlışlık, psikolojik şiddet  karşısında kendini yargılamak ve kendini yadsımaktır. Bu tutum onun ele geçirilmesinden başka türlü sonuçlanmaz.

7. Yeterli Sosyal Desteğe Sahip Olmak “Güven Hissi”  Verir 

Psiko-terör ortamında kurbanın yaşamı, yaşanılır kılmak için; kendine göre uygun bir bakış açısı geliştirmesi, risk almaktan korkmaması, güçlü ve yetenekli olduğu alanlarda yoğunlaşması, rekabetçi duygulardan ve kendisiyle yarışmaktan vazgeçmesi, aşırı zihinsel ve psikolojik yük getirecek her tür faaliyetten uzak durması, güçlü inançlar ve idealler geliştirmesi, kişiliğini yeniden daha güçlü bir şekilde kurgulaması, psikolojik şiddetle bireysel başa çıkmada takip edilecek taktiklerden bazılarıdır.

8. Mobbingci Ne Yapmaya Çalışır? 

Mobbingcinin taktiklerinden biri de, kurbanı yalnızlığa ve sosyal izolasyona itmek olduğu için, bu gibi durumlarda sosyal desteğin önemi artar. Sosyal destek, bireyin ait olma, sevgi, taktir ve kendini gerçekleştirme gibi temel ihtiyaçlarının, başka bireylerle kurduğu etkileşim sonucunda tatmin edilmesini sağlar ve onu yalnızlıktan kurtarır. Yeterli sosyal desteğe sahip olmak, mobbing kurbanına “güven hissi” verir. 

9. Mücadelede Geriye Dönme Davranışları Göstermeyin 

İzole edilmiş bir yalnızlık arzu edilen bir durum olmasa da, kişinin kendi seçimi sonucu yaşadığı yalnızlık, kendine yönelmesi, kendi güvenlik bölgelerini oluşturmak bakımından yararlı bir stratejidir. 

Mobbingle mücadele geriye dönme davranışı göstermek yanlış bir stratejidir. Geriye dönük kişi, önceden programlanmış kararlara ve alışkanlıklara, tutucu bir biçimde bağlanır. Kendini geçmişte başarılı kılan değerleri ve kuralları, temel  veri olarak kabul eder.

İşyerinde Mobbinge Karşı Kendinizi Nasıl Savunabilirsiniz?

10. Asla Engellenme Hissine Kapılmayın 

Geriye dönük kişilerin sosyal görüşü, geriye dönüktür ve geçmişteki düzene isterik bir bağlılık gösterirler. Oysa onu psikolojik şiddet baskısından kurtaracak olan bir zamanlar gösterdiği başarısı değil, bugün kendini yeniden kurgulamada gösterebileceği başarısıdır. 

Mağdur psikolojik şiddetle mücadele ederken asla “engellenme” hissine kapılmamalıdır. Engellenme hissiyle hayal dünyasına kaçarak kendine hayali bir dünya yaratmamalıdır. 

Ara sıra hayal dünyasına kaçış gerginliği gidererek günlük yaşamdaki sorunlarla daha etkin biçimde uğraşmaya yardımcı olsa da, bu bir yöntem olarak seçilmemelidir. Aksi halde kişinin gerçekle ilgisini  keser, hayal dünyasıyla gerçek dünya birbirine karışır. Böyle bir dünya mağdurun günlük yaşamına uyumunu daha çok  zorlaştırır. Psikolojik şiddetle mücadele azmini kırar.

• Olayları Basite İndirgemek Böyle Bir Durumda Büyük Hata Olur 

İşyerinde psikolojik şiddetle mücadelede bir başka yanlışlık da, olayları aşırı basite indirgeyen bir kişilik tipi çizmektir. Söz konusu kişi, her düşünceyi kapıp, her düşünceye yatırım yapar.

11. Genelleme Yapanlar Ağaca Bakar, Ormanı Göremezler 

• Basite indirgeyen kişi için genellemeler geçerlidir. Belli bir durumun, her yerde herkes için geçerli olduğunu düşünmeye başlar.  
• Genelleme yapan kişiler, bütün ile parça arasındaki farklılığı gözden kaçırırlar. Ağaca bakar, ormanı göremezler. 
• Genellemeci kişilik tipine sahip bireyler, esnek tutum ve davranış gösteremedikleri için “herkes”, “her zaman”, “daima”, “asla” gibi kesin kavramlarla konuşurlar. 
• Genellemeci yaklaşım, sadece gerçeğin saptırılmasına yarar. Zira, olaylar ne “her zaman”, ne de “hiçbir zaman” meydana gelir. 
• Genellemeci yaklaşım, psikolojik şiddetle mücadele için  gerekli azim ve çabayı gösterme yerine, mevcut durumu kabul etmekten başka bir işe yaramaz. 
• Genelleme kişinin seçici algısını öldürür ve farkındalığını ortadan kaldırır. Ayırt etme, genellemenin karşıtıdır. 
• Genelleme benzerliklere yapılan bir tepkidir, ayırt etme ise varlıklara yapılan bir tepkidir. Ayırt etme mağdura güçlü bir sağduyu kazandırır. Sağduyusu güçlü olan birinin psikolojik şiddetle mücadelesi daha kolay olacaktır.    

Unutmayın, İşyerinizdeki Her Anlaşmazlık Mobbing Değildir

İş hayatında yaşanan her olumsuz davranış mobbing olarak değerlendirmek doğru olmaz. Kişilerarası ilişkileri yönetme konusunda sorumluluk almaktan kaçınan veya kendini ifade etmekte zorlanan kimi bireyler karşısındaki bireyin her söylemini, davranışını mobbing olarak algılayabilir.

Bir başka ihtimal ise mobbinge uğradığını düşünen veya bu şekilde yansıtan bireyin mağdur görünerek elde edeceği ikincil kazançları da söz konusu olabilir.