"Çocuğum Hiperaktif Yapacak Bir Şey Yok" Deyip Geçmeyin! - Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktiviteyi Yönetmek İçin 5 İpucu

Ayşegül BAŞARAN
Yayın : 06.04.2011 - Güncelleme : 18.11.2022

Çocuğunuz bir aktiviteye odaklanmakta güçlük çekiyor mu veya davranışlarında fevri mi görünüyor? Semptomlar yeterince şiddetli olduğunda ve çocuğunuzun yaşamının birden fazla alanında devam eden sorunlara neden olduğunda, uzmanlar bu durumun Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB ) gibi nörodavranışsal bir bozukluğun işareti olabileceği konusunda uyarıyor. 

Uzmanlar, hiperaktivitede doğru tanı ve tedavi yöntemleri uygulanmadığı takdirde çocuğun ileriki yıllardaki yaşamını olumsuz etkileyebilecek önemli sorunlar yaratacağı konusunda aileleri uyarıyor.

Uzman Psikolog Sevda S. Yurtseven, çocuklarda hiperaktivite ve dikkat eksikliği tedavisinde ebeveynelere önemli tavsiyelerde bulundu. 

Son dönemlerde çocuğunun hareketli olduğunu görüp, bu hıza yetişemeyen ebeveynlerin söylemlerine sıkça rastlamak mümkün.

Hiperaktif Çocuklar İçin Anne Babalara Tavsiyeler 

1. Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperakitivite Belirtileri 

Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), milyonlarca çocuğu etkileyen ve genellikle yetişkinlikte de devam eden kronik bir durumdur. DEHB, dikkati sürdürmede zorluk, hiperaktivite ve dürtüsel davranış gibi kalıcı sorunların bir kombinasyonunu içerir.

DEHB olan çocuklar ayrıca düşük benlik saygısı, okul kaygısı, sorunlu ilişkiler ve okuldaki düşük performansla mücadele edebilirler. 

Semptomlar bazen yaşla birlikte azalır. Bununla birlikte, bazı insanlar hiçbir zaman DEHB semptomlarını tamamen aşamazlar. Ancak, başarılı olmak için stratejiler öğrenebilirler.

Dikkat Eksikliği Olan Çocuğun Davranışları 

Çocuğunuzun Hiperaktif Olduğunu Nasıl Anlarsınız? 

• Çocuğunuz, izlediği çizgi filme dahi dikkatini vermiyorsa
• Sıra beklemede dahi sabırsızca hareketler sergiliyorsa
• Ödevlerini yapmıyor, kendini okula vermiyorsa
• Sıklıkla bir eşyasını kaybediyorsa
• Söylenen kurallara hiç uymuyorsa
• Tehlikeli aktivitelerle sürekli uğraşıyorsa
• Sürekli gürültü çıkararak oyunlar oynuyorsa
• Aynı yerde 5 dakika bile duramıyorsa

 Hiperaktif bir çocukla karşı karşıya olabilirsiniz.

Hiperaktif çocuk çizgi filme dahi dikkatini veremez 

Çocuklar sıklıkla hareketlidir, hareket özgürlüktür ve bağımsızlığını, yapabilirliğini sınamak isteyen çocuk hareket eder. Çocuğunuz sevdiği aktivitelerde, mesela çizgi film izlerken veya oyun oynarken dikkatini verebiliyorsa, yerinde durabiliyorsa sadece konsantrasyonunun diğer alanlarda da geliştirilmesine çalışılabilir.

Hiperaktivite aileyi ve çevreyi rahatsız edecek boyutlarda görülüp çocuğun psikolojisini de olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle hiperaktivite ve dikkat eksikliğine doğru yaklaşım çok önemlidir. 

Dikkat Eksikliği ve Hiperkitvite Bozukluk Kaç Yaşında Ortaya Çıkar?

2. Nasıl Anlaşılır?

Dikkat eksikliği ile hiperaktivite bozukluğunun temel özelliği, dikkat süresinin kısalığı, engellenmeye yönelik denetim eksikliği nedeniyle davranışlarda ya da bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluktur. Başlangıcı genellikle 3 yaş dolaylarında olmakla birlikte tanı ilkokul yıllarında konulur.

DEHB, 3 Yaşından İtibaren Anlaşılabiliyor 

En sık görülen semptomlar; aşırı hareketlilik ve kıvranma, yerinde oturmada güçlük, çok konuşma, dikkatini sürdürmede güçlük, dikkatin kolay dağılması, sıklıkla bir şey kaybetme, sorulara birden atlayıp cevap verme, kuralları takip etmede güçlük, sessizce oynamada güçlük, oyunlarda sırasını beklemede güçlük, bir aktiviteden diğerine kayma, sıklıkla ne söylediğini bilememe, tehlikeli aktivitelerle uğraşma olarak sıralanabilir. 

Çocuğunuz ödevlerini yapmayıp kendini okula veremiyorsa “tembel” değil hiperaktif olabilir. 

Dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan çocuklarda genellikle agresiflik, anksiyete tabloya eşlik eder. Bu çocuklar arkadaşları tarafından reddedilme sorunları yaşarlar, bunun nedeni karşı gelme davranışı, düşük toleranslı olmaları, inatçılık ve azalmış güven duygularıdır. Çocuğun ödevlerini yapmaması, kendini vermemesi tembellik olarak düşünülür.

Yukarıdaki belirtilerin her zaman kendini göstermemesi ebeveynin çocuğun bunu istemli yaptığını düşünmesine sebep olur. 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivitesi Olan Çocuğuna, Anne Baba Nasıl Yaklaşmalı? 

3. Ebeveynler İçin 5 Davranış Stratejisi

Çocuğunuzun DEHB'sini yönetmenize yardımcı olacak 5 davranışsal strateji:

3.1. Kurallara Uyduğunda Çocuğunuzu Övün: 

DEHB'si olan çocuklar genellikle diğer çocuklardan daha fazla eleştiri alırlar. Bu durum çocuğun benlik saygısını etkiler. Bazı günler gerçekten çocuğunuzun iyi bir davranışı aramak zorunda kalabilirsiniz, ancak unutmayın ki iyi davranışı kötü davranışı eleştirdiğinizden en az beş kat daha fazla övmelisiniz.

3.2. Net, Etkili Yönergeler veya Komutlar Verin: 

Dikkatini çekmek için çocuğunuzla göz teması kurun, onunla konuştuğunuzda koluna veya omzuna hafifçe dokunun. Birden çok yönerge veya uzun ifadeler ve sorular yerine; kısa, basit adımlar ve kısa komutlar çok daha etkili sonuçlar yaratacaktır. 

3.3. Çocuğunuz İçin Sağlıklı Alışkanlıklar Ouşturun: 

• Çocuğunuz bir ilaç kullanıyorsa, doktorunun önerdiği şekilde ilacı alınmalıdır. Sorun çıkması durumunda çocuğunuzun doktoru ile iletişime geçin. 
• Çocuğunuz yeterince uyumalı.
• Çocuğunuzun günde üç öğün, bir atıştırmalık ve yeterli sıvıdan oluşan dengeli bir beslenme programı olmalı. Doğru ve düzenli beslenmesi gerektiğinde ve günlük egzersizlerinde onu destekleyin.

Bu sağlıklı alışkanlıklar, çocuğunuzun elinden gelenin en iyisini yapmasına ve DEHB semptomlarını en aza indirmesine yardımcı olacaktır.

3.4. Ev Ödevini Düzenli Yapması ve Ev İşlerine Yardımcı Olması İçin Rutinler Oluşturun: 

Çocuğunuzla günlük işlere yardımcı olması konusunda rutinler oluşturun.  Çocuğunuzla birlikte; odasını düzenli tutması,  yatağa ve okula hazırlanma gibi konularda yapılması gerekenlerin bir kontrol listesini hazırlayın. Uyması konusunda çocuğunuzu tevşik edin. 

Çocuğunuzu, tüm ev ödevlerinden haberdar olabilmesi için bir günlük ajanda kullanmasını önerin. Ev ödevi için belirlenmiş bir zaman ve yer belirleyin ve çocuğunuza saatte iki ila dört kez ev ödevinin nasıl gittiğini size göstermesini hatırlatmak için bir zamanlayıcı kullanın.

3.5. Güçlü Sosyal Beceriler Geliştirmesine Yardımcı Olun:

Çocuğunuz için iyi bir davranış modeli olun. Güçlü bir ebeveyn-çocuk ilişkisini sürdürmeye yardımcı olmak için haftada üç ila beş gün çocuğunuza çatışmasız ve ekran içermeyen (tv, telefon, bilgisayardan uzak) özel bir zaman ayırın. 

Çocuğunuzun en az bir yakın arkadaşı olması konusunda ona yardımcı olun.  Daha küçük çocuklar söz konusu olduğunda, ebeveynlerin oyun günleri ayarlamak ve ev sahipliği yapmak veya çocukları aynı yaştaki çocukların olduğu etkinliklere dahil etmek için liderliği üstlenmeleri gerekebilir. Çocuğunuzun sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olacak gezilere, kurslara, sevebileceği aktivitilere katılımını sağlayabilirsiniz.

Hiperaktivite Bozukluğunun Tedavisi Önemli 

4. Aile ve Okul Dayanışmasının Yanı Sıra Uzman Yardımına Alınması Şart 

Bu rahatsızlıkta tek başına ilaç tedavisinin başarı oranı düşüktür. Aile ve okul ile beraber davranışları düzenleyici bir çalışma gereklidir. Belirtiler çok önemli sorunlara sebep olmadıkça bu çocukların normal sınıf ortamında okumaları ve en ön sırada oturmaları tercih edilir.

Çocuğun dürtü ve öfke yönetimi kazanmasına çalışılması, yaz için programlar düzenlenmesi, zaman kullanımı ile ilgili çalışmalar yapılması önemlidir.

5. DEHB Tedavisi

Tedavi, tipik olarak ilaçları ve davranışsal müdahaleleri içerir. Erken teşhis ve tedavi, sonuçta büyük bir fark yaratabilir.

DEHB semptomlarına ve davranışlarına yardımcı olacak farmakolojik olmayan başa çıkma mekanizmalarını öğrenmek için DEHB konusunda uzmanlaşmış bir terapistle çalışmak da önemlidir.

Bir terapist, ilacın etkinliğini artırabilir ve davranışsal, psikolojik, sosyal, eğitimsel ve yaşam tarzı müdahalelerini içerebilecek tedavileri kullanarak DEHB'si olanları güçlendirmek için araçlar sağlayabilir.